تشکیل خاک های شور و سدیمی و اصلاح آنها

تشکیل خاک های شور و سدیمی و اصلاح آنها

چکیده

مقاله حاضر خلاصه ای است از وضعیت عمومی خاکهای مبتلا به نمک و عوامل موثر در تشکیل و اصلاح آنها که در آن روابط متقابل شوری،آبیاری، زه کشی و گیاهان زراعی مورد بحث قرار می گیرد. و بر خاک های شور_ به دلیل اهمیت شان_ تاکید شده است.

مقدمه

امروزه  ازدیاد جمعیت جهان سبب افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی می شود. در بسیاری از نقاط جهان با تولید محصولات کشاورزی به دلیل کمبود منابع آب با شوری خاک به شدت کاهش یافته است. به خاطر عدم شستشوی املاح محلول از ناحیه ریشه، شوری یک مشکل عمده در مناطق خشک و نیمه خشک است و یکی از عمده ترین دلایل محدود کننده تولید محصولات غذایی به شمار می رود.

مناطق بیابانی و نیمه بیابانی بیش از یک سوم سطح کره زمین  را فرا گرفته است و هرساله حدود شش میلیون هکتار از اراضی حاصلخیز مجاور این مناطق  نیز به بیابان تبدیل می شود. این اراضی که عهده دار تولید مواد غذایی چهارده درصد از جمعیت جهان است، در اثر انجام مراحل شور شدن و بیابانی شدن قدرت تولید خود را از دست می دهند. بیش از چهار میلیون کیلومتر مربع(چهارصد میلیون هکتار) از اراضی قابل کشت جهان با مشکل ازدیاد اصلاح محلول در خاک مواجه هستند. چنانچه در مورد این اراضی مدیریت صحیح اعمال شود، افزایش قابلیت تولید محصولات کشاورزی در آنها بسیار قابل توجه است.

صدها میلیون هکتار اراضی در جهان وجود دارد که در حال حاضر مناسب کشاورزی نیستند ولی چنانچه شوری زائد این خاکها با به کار گیری روش های مناسب اصلاح شود، می توانند حاصلخیز باشند.

رایج ترین روشهای اصلاح خاک های شور عبارت است از:

1-شستشوی اصلاح توسط آبیاری و زهکشی

 2- استفاده از گیاهان مقاوم به شوری استفاده از مواد بسازی خاک، شخم مناسب، مقدار آب کافی، کاهش تبخیر از سطح خاک از طریق شخم به موقع استفاده صحیح و به موقع و مناسب کود و کنترل بیماریها و آفتهای زراعی همگی از جمله  روش های موثری هستند که در خاکهای مبتلا به نمک در نقاط مختلف جهان مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه تحقیقات و سرمایه گذاری بیشتر و نیز توجه به خطر این مشکل و راه حل آن ضروری است.

شوری خاک در مناطق تحت آبیاری و نیز مناطقی که تحت آبیاری نیستند، استفاده از اراضی را به منظور کشاورزی با مشکل روبرو  می سازد. از ابتدای قرون حاضر دانشمند دریافتند که رشد گیاه در شرایط شوری یا قلیائیت کاهش می یابد. عموماً پذیرفته شده است که املاح محلول در آب بالاخص املاح سدیم عامل اصلی کاهش قابلیت تولید خاکهای مبتلا به نمک هستند.

شناسایی دقیق وگسترش انواع مختلف خاکهای مبتلا به نمک در یک کشور می تواند در برنامه ریزی تولید مواد غذایی نقش موثری داشته باشدگروه بندی خاکهای مبتلا به نمک بر طبق اصول واحد این اجازه می دهد تا بتوان آنها را با یکدیگر مقایسه کرد و در نهایت از کلیه تجربیات حاصله در اصلاح و کابرد این گونه خاک ها در کشورهای مختلف استفاده سودمند کرد.

فشار روزافزون تقاضا بر روی منابع اراضی محدود در جهان که از دهه 1960 آغاز شده است، این ضرورت را ایجاب میکند تا خاکهای زراعی را از تخریب حفاظت کرده و قدرت تولید ازدست رفته برخی خاک های دیگر را نیز بازسازی کنیم به عنوان یک مرجع اختصاصی برای خاک های شور و قلیایی انجمن بین المللی خاکشناسی در سال 1964 اقدام به تاسیس کمیته تخصصی خاکهای مبتلا به نمک کرد. هدف اصلی این کمیته شناسایی و مطالعه گسترش خاک های مبتلا به نمک در سراسر جهان است.

تشکیل خاکهای شور و سدیمی

در پیش بینی مراحل شور شدن واصلاح خاک های شور عوامل زیر باید مد نظر قرار گیرند:

_ویژگی های اصلی رژیم های نمک مورد توصیف قرار گرفته (تعادل نمک) و فاکتورهای طبیعی موثر در آن بایستی تجزیه و تحلیل شوند.

_منبع اصلی نمک های محلول در آب ( آبیاری آب زیر زمینی، آب های سطحی، لایه های شور عمقی خاک و غیره) بایستی شناسایی شوند.

_اثر آبیاری بر روی آب و رژیم های نمک خاک بایستی تعیین شود.

پس از شناسایی این فاکتورها می توان از روش های صحیح  و مناسبی در اصلاح خاک، آبیاری و زهکشی استفاده کرد. در کشورهای توسعه یافته، تکنولوژی  پیشرفته باعث موفقیتها زیادی در اصلاح خاک های شور و جلوگیری از مشکل شوری شده است. چندین روش هایی در کشورهای درحال توسعه نیز می تواند به کار گرفته شود.

خاک های مبتلا به نمک

خاکهای مبتلا به نمک آنهایی هستند که غلظت نمک(یون) آنها در رشد گیاهان زراعی ایجاد مشکل می کند خاکهای مبتلا به نمک را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد:

1-خاک هایی که تحت تاثیر نمک های طبیعی هستند(خاکهای شور)

2- خاکهایی که تحت تاثیر نمک های سدیم قابل هیدرولیز قرار دارند(خاکهای سدیمی یا قلیایی) این دو گروه از خاک ها نه تنها از نظر ویژگی های شیمیایی با یکدیگر تفاوت دارند بلکه از لحاظ توزیع جغرافیایی، خواص فیزیکی و ویژگی های بیولوژیکی نیز متفاوت هستند.روش های اصلاح و استفاده های کشاورزی از آنها نیز متفاوت هستند. از آنجا که نمک های مختلف سدیمی به طور طبیعی نمی توانند به صورت خالص وجود داشته باشند در بیشتر مواقع نمک های خنثی و یا آنهایی که قابلیت  هیدرولیز شدن و تولید قلیائیت دارند، می توانند به صورت غالب بر روی مراحل خاکسازی و ویژگی های خاک تاثیر گذارند.

در اقلیم های مختلف، تحت شرایط محیطی متفاوت میزان شوری و قلیائیت مواد مادری خاک ها و آب زیر زمینی ممکن است به صورت ناگهانی متفاوت باشد. شوری  و قلیائیت یک منطقه همچنین به طور قابل ملاحظه ای با سیستم های زراعی کاشت در منطقه مربوط می شود. بنابراین در توصیف حد و مرز مقادیر شوری و قلیائیت که خاکهای مبتلا به نمک را توصیف می کند، بایستی انعطاف لازم صورت گیرد همچنین شرایط محلی باید ملحوظ شود.

خاکهای سدیمی

این خاکها حاوی مقدار زیادی سدیم اضافی جذب شده هستند. وجود نمکهای محلول سدیمی که قابلیت هیدرولیز شدن و ایجاد قلیائیت شدید محلول خاک باعث بروز مشکل در رشد گیاه می شود و یا قلیائیت باعث ایجاد شرایط فیزیکی نامناسب در خاک شده که مانع تامین آب مورد نیاز گیاه می شود. در هر صورت ان مراحل باعث محدودیت رشد گیاه می شوند. و شرایط قلیایی باعث پراکنده شدن ذرات مجتمع و خاکدانه ها در خاک می شود این عمل باعث از هم پاشیدن ذرات خاک می شود و حفرات درشت را کاهش می دهد چنین شرایطی همچنین باعث کاهش نفوذ پذیری خاک می شود و شستشوی املاح سدیم از آن را دشوار می سازد خاکهای سدیمی اغلب فشرده و دارای ساختمان مکعبی یا توده ای است شخم زدن این خاکها در حالت خشک به سختی صورت می گیرد و در حالت مرطوب هدایت آبی پایینی را از خود نشان می دهد.

خاکهای شور

در بیشتر اقلیم ها عالیترین  انواع خاک های مبتلا به نمک خاکهای شور هستند. طبق تعریف، خاکهای شور حاوی مقادیر اضافی از نمک های محلول هستند. این خاکها اغلب در اقلیم خشک و نیمه خشک وجود دارند. در شرایط مرطوب نمکهای محلول موجود در مواد مادری خاک و نیز نمکهای حاصل از هوادیدگی کانی ها شسته می شود و وارد آب های زیر زمینی می گردد که توسط  جریان های آبی به اقیانوس ها انتقال می یابند.

در مناطق خشک شستشوی نمک ها و انتقال آنها به اقیانوس ناچیز است. شستشو  معمولاً موضعی است و نمک های محلول به نقاط دور دست حمل نمی شوند. این امر به دلیل کمبود  بارندگی در مناطق خشک است که برای شستشو و حمل نمک ها کافی است.

همچنین در این مناطق شدت زیاد تبخیر و تعرق گیاه باعث تجمع نمک های محلول در خاک و آب ها سطحی می شود.

هوادیدگی کانی های اولیه، یک منیع غیر مستقیم تولید نمکهای محلول است ولی شواهد کمی در مورد اینکه این منبع به تنهایی باعث تجمع نمک های محلول در خاک و تشکیل خاک های شور است نیز، در دست می باشد. خاکهای شور معمولاً در نقاطی  که نمک های محلول از سایر مناطق توسط آب، به آنجا حمل می شوند بوجود می آیند. شرایط مناسب زهکشی که ممکن است به دلیل پایین بودن نفوذ پذیری خاک و یا بالا بودن سطح آب زیر زمینی ایجاد شود، در مراحل شور شدن خاک دخیل است.

بالا بودن سطح آب زیر زمینی اغلب به وضعیت توپوگرافی محل مربوط می شود. زهکشی آب از اراضی بالا دست به دره ها و دشت ها ممکن است باعث بالا آمدن سطح آب زیر زمینی و نزدیک شدن به سطح خاک در اراضی پایین دست شود. پایین بودن قابلیت نفوذ پذیری خاک با جلوگیری از حرکت آب به عمق خاک، باعث ایجاد شرایط نامناسب زهکشی می شود. این مقاومت در حرکت آب ممکن است در اثر وجود بافت یا ساختمان نامناسب و یا وجود لایه های سخت شده در خاک باشد. به لایه های اخیر سخت کفه گفته می شود.

30 سانتی متر آب آبیاری در هر هکتار ممکن است حاوی 200 کیلوگرم تا 5 تن نمک باشد بنابراین در زمانی کوتاه مقدار قابل توجهی نمک ممکن است به اراضی تحت آبیاری افزوده شود.

در زمان اجرای اولین پروژه های آبیاری، به دلیل فراوان بودن آب، استفاده بیش از حد از آب به صورت میگرفت. چنین شرایطی باعث بالا آمدن  سطح آب زیر زمینی به فاصله 5/1 تا 8/1 متر به سطح خاک نزدیک شد، آب حاوی مقادیر مختلف نمک، از طریق لوله های موئین و تحت عمل کاپیلاری به منطقه ریشه صعود می کند.

بنابراین آب زیر زمینی نظیر آبیاری باعث شور شدن خاک خواهد شد.

خاکهای شور را می توان به چند روش تعریف کرد. نمونه شاخص آن دارای افق تجمع نمک(سالیک) می باشد. این افق در بافت های درشت در فاصله 125 سانتی متری، در بافتهای متوسط در فاصله 90 سانتی متری و در بافتهای ریز در فاصله 75 سانتی متری از سطح خاک قرار می گیرد. خاک های شور حداقل در بخشی از عمق 25 سانتی متریسطح خاک، دارای هدایت الکتریکی (EC) بیشتر از 4 دسی زیمنس بر متر(ds/M) می باشند. خاک های شور همچنین دارای pH  برابر 5/8 یا کمتر (نسبت به 1:1 آب به خاک در گل اشیاع) در لایه فوق هستند. درصد سدیم تبادلی (ESP) در این خاکها در اعماق 125 سانتی متری (درخاکهای با بافت درشت) 90 سانتی متری (در خاکهای با بافت متوسط) و 75 سانتی متری (در خاک های با بافت ریز) کمتر از 15 می باشد. در افلب موارد میزان املاح در خاک های شور به مقدار قابل توجهی فراتر  از حد فوق بوده که مشکلاتی را برای خاک ایجاد می کند.

تشکیل خاک های شور

راه های متعددی برای تشکیل خاکهای شور وجود دارد که به شرح زیر است:

1-در اثر هوادیدگی ناگهانی سنگهای مادری و عدم انتقال نمک در نتیجه کمبود بارندگی

 2-نمک ها ممکن است  توسط باد از نقاط شور و خشک مجاور و یا ذرات ریز آب دریا به سایر نقاط منتقل شوند.

3-انتقال نمکها از طریق آب زیرزمینی تحت تاثیر نیروی کاپیلاری

4-تجمع نمک از طریق آبیاری خاک یا آب نامناسب. در مورد اخیر چنانچه روش های آبیاری نیز نامناسب باشد به تجمع بیشتر نمک کمک می کند.

چنانچه خاک های شور و تحت شرایط مرطوب ایجاد شوند.لایه سطحی آنها حاوی مقدار زیادی مواد آلی است، حال آنکه خاک های شور ایجاد شده در مناطق خشک از نظر مواد آلی فقیر است و معمولاً حاوی کمتر از 1 درصد مواد آلی می باشند. کمبود عناصر غذایی گیاه بالاخص (P₂O₅N) از دیگر ویژگی های اغلب خاک های شور است.

عوامل موثر در تشکیل خاکهای شور

_ اقلیم:

اغلب خاکهای شور در اقلیم گرم و خشک تشکیل می شوند. خشکی، درجه حرارت بالا و شدت زیاد تبخیر باعث غالب شدن تبخیر بر زهکشی شده و در نتیجه عدم تعادل نمک را باعث می شود. شوری خاک  ممکن است تا 75 درصد بالغ شود و در برخی مناطق بسیار خشک و بیابانی نظیر شبه جزیره عربستان و شیلی سطح خاک توسط لایه ای از نمک به ضخامت بیش از 50 سانتی متر پوشیده شود.

خاکها در مناطق بیابانی با زمستان ها سرد نیز ممکن است بسیار شور باشند در این شرایط کاهش حلالیت بسیاری از نمک ها مهمترین عامل موثر شور شدن خاک است.

_توپوگرافی:

اقلیم گرم و خشک به خودی خود برای تشکیل خاکهای شور کافی نیست هنگامیکه  سطح آب زیر زمینی عمیق و تبخیر از سطح خاک با میزان بارندگی برابر باشد. نمک ها در خاک تجمع نمی کنند چنانچه منطقه خشک در نقاط پست قرار گیرد که اطراف آن را کوه ها احاطه کرده باشند، جریان های زیر زمینی باعث حل کردن مقداری نمک می شود و آنرا به منطقه خشک وارد می کنند چون اغلب این آبها تحت فشار هستند، ممکن است به صورت آرتزین باعث اجتماع نمک در سطح و یا نزدیک سطح خاک شود.

_آبیاری و زهکشی:

آب آبیاری اغلب حاوی انواع متفاوتی از نمک ها با غلظت های مختلف است کاهش آب در نتیجه تبخیر و تعرق ناچاراً باعث افزایش غلظت نمک ها در خاک به عواملی چون کیفیت آب آبیاری روش آبیاری و کفایت زهکشی بستگی دارد.

_طبیعت و اثرات بیولوژیکی خاکهای شور:

کلرید سدیم معمولترین نمک موجود در خاک های شور است. دیگر نمک های معمول کلریدهای کلسیم، پتاسیم و منیزیم است.نمک های سولفاته معمول در این خاک ها گچ و سولفاتهای سدیم و منیزیم است. در اغلب خاکها ترکیبی از انواع نمک ها مشاهده می شوداز آنجاکه حلالیت گچ در آب پایین تر از سایر نمک ها است لذا آب در خاک ممکن است حاوی غلظت بالاتری از دیگر گونه های نمک باشد.

با تجمع نمک ها فشار اسمزی محلول خاک  افزایش خواهد یافت. چنین واکنشی باعث کاهش فیزیولوژیکی عناصر غذایی و آب و گیاه خواهد شد. به عبارت دیگر با افزایش شوری،جذب آب و عناصر غذایی توسط ریشه به دشواری بیش تری صورت می گیرد.

اگر چه تحمل گیاهان نسبت به شوری یا یکدیگر متفاوت است. سرانجام غلظت نمک تا حدی بالا می رود که گیاه قادر خواهد به جذب آب از خاک نیست. از طرف دیگر تجمع آنیون ها و کاتیون ها در محلول خاک از جذب عناصر غذایی گیاه جلوگیری می کند(اثر آنتاگونیسی) بنابراین نسبت به یونهای مختلف در گیاه به طور ناخواسته دستخوش تغییر می شود. برخی اوقات تجمع بیش از حد نمک ها باعث ایجاد سمیت در گیاه می شود. برای مثال برکه در خاک های  شور_قلیا وجود دارد برای تعداد زیادی از گونه های گیاهی بسیار سمی به شمار می رود به خاطر چنین اثراتی قابلیت تولید خاک های شور بسیار  پایین است شوری خاک همجنین فعالیت میکروارگانیسم های خاک را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. چنانچه مقدار نمک در خاک به 3 درصد بالغ شود، فعالیت میکروراگانیسم ها به طور کلی متوقف می شود.

_اصلاح خاکهای شور

اصلاح کامل خاکهای شور و یا حفظ شوری کم اغلب از نظر علمی کاری بس دشوار و تا حدی غیر ممکن استو. هزینه های اصلاح، عدم کفایت زهکشی، گران بودن مواد اصلاح کننده خاک و کیفیت نامطلوب آب آبیاری از جمله عواملی هستند که در این راستا دخیل هستند. حتی  در جاهایی که آب به مقدار کافی جهت شستشوی اصلاح و آبیاری پیوسته موجود است اصلاح خاکهای یا خواص نامناسب فیزیکی چندان مقرون به صرفه نیست.

یکی سیستم زهکشی موثر شرط اصلی در اصلاح خاک های شور و جلوگیری ا تکرار مجدد مشکل شوری است. زهکشی خاک به سرعت کفایت آبی که از پروفیل خاک می گذرد بستگی دارد. این آب شامل آبهای جاری شده در سطح و نیز آب نفوذ کرده به عمق خاک است. بنابراین دو عامل زهکشی داخل خاک و نیز نفوذپذیری از جمله عوامل مهم به شمار می روند. نمک ها باید توسط آب اضافی آبیاری از خاک خارج شوند. آب نفوذ کرده در خاک،با گذشتن از خلل و فرج خاک باعث شستشوی نمک های موجود شده که در نهایت توسط کانال های تعبیه شده در مزرعه (زهکش) از خاک خارج می شود(در صورتی که سطح آب زیر زمینی عمیق باشد نیاز به حفر کانال است). در مناطقی که سطح آب زیر زمینی بالا باشد، توسط عمل فوق بایستی سطح سفره آب به عمق حدود 3 متر از سطح خاک افزایش یابد.

بیشترین مشکل در خاکهای شور مربوط به نمک های بسیار محلول است (نظیر Nacl و Mgcl₂ و Cacl₂ و Mgso₄) کربناتهای کلسیم و منیزیم و گچ حلالیت کم داشته مشکل چندانی در رشد گیاه ایجاد نمی کنند. در طی زمستان سولفات سدیم نیز حلالیت نسبتاً پایین دارد. خاک ها حاوی مقدار زیای از این نمک هستند. بنابراین شستشوی خاکهای شور است، چندان راحت نیست.

چندین نمونه از عملیات موفقیت آمیز اصلاح خاکهای شور در دنیا وجود دارد قبل از دهه 1950 عقاید عمومی بر این بود که  کشاورزی آبی بد یوم است لذا همواره باعث شور شدن اراضی می شود. به هر حال نشان داده شد که اصلاح خاک های شور در مناطق خشک، امری ممکن و بس ارزشمند است همچنین ثابت شد که کشاورزی موفقیت آمیز در این گونه مناطق در گروه زهکشی مناسب است. بالطبع تنها خاکهایی که زهکش مناسب دارند، می توانند با به کارگیری روش های مناسب آبیاری شوند.

عملیات مدیریتی که به کنترل شوری اصلاح خاک کمک می کند شامل به کارگیری موارد زیر است:

1-انتخاب گیاهان مقاوم به شوری

2- استفاده از روشهای خاص کاشت که تجمع نمک را در اطراف بذر به حداقل ممکن کاهش می دهد.

3- به کارگیری روش های زارعی مناسب نظیر شخم و تهیه بستر  به شکلی که کمترین غلظت نمک را در خاک ایجاد کند و به جوانه زنی بذر آسیبی نرساند.

4-استفاده از مقدار بیشتر آب آبیاری به منظور رقیق کردن محیط و یا شستشوی نمک از محیط جوانه زنی بذر و ریشه.

5-استفاده از مقدار بیشتر آب آبیاری به منظور رقیق کردن محیط و یا شستشوی نمک از محیط جوانه زنی بذر و ریشه.

6- استفاده از مواد شیمیایی اصلاح کننده خاک نظیر سولفور، اسید سولفوریک، سولفاتهای آهن، گچ، پلی فسفات آمونیوم، پلی فسفات کلسیم و غیره به کارگیری یک روش اصلاحی برای همه خاک های شور مناسب نیست. بسیاری از شرایط موجود بایستی مد نظر قرار گیرند.منبع شوری، بافت خاک، شیب زمین، عمق سفره آب زیر زمینی قیمت و تهیه مواد اصلاح کننده نوع گیاه مورد نظر برای کاشت با توجه به اقلیم ارزش اقتصادی اراضی اصلاح شده و برخی دیگر از فاکتورها همگی از جمله مواردی هستند که قبل از اصلاح خاکهای شور و انتخاب روش صحیح بایستی مورد توجه قرار گیرند.بدیهی است روش های مختلف هدف واحدی را دنبال می کنند. هر روشی که به جلوگیری یا کاهش مضرات شوری موجود در ارتباط با رشد گیاه منجر شود اقتصادی خواهد بود.

_منبع خاک

اولین قدم در اصلاح خاک های شور، شناسایی منبع نمک است. سیستمهای موفق اصلاح، ابتدا عامل مشکل زا را کشف و سپس  به نابودی آن اقدام می کنند.

همانگونه که قبلاً ذکر شد شوری خاک از طریق کاملاً مشخص تامین می شود. برای انتخاب بهترین روش اصلاح خاک در شرایط موجود این راه ها باید شناسایی شوند. چنانچه کانال های انتقال آب از تشکیلاتی عبور کنند که دارای نمک های محلول باشند. مقداری از نمک در آب حل و وارد خاک آبیاری می شود در چنین شرایطی بهترین روش اندود کردن کانال های انتقال آب در مسیر دارای تشکیلات محلول است. بدیهی است چنین روشی که از آنجا که منبع تولید نمک را محدود می کند، بر هرگونه روش اصلاحی که بر روی خاک شور در اثر آبیاری اعمال شود،ارجحیت دارد.

برخی خاکها در عمق چند متری خود دارای لایه ای بسیار غنی از نمک هستند. در چنین شرایطی تلاش ها باید در جهتی صورت گیرد که از صعود نمک ها در اثر نیروی کاپیلاری به سطح خاک که برای رشد گیاه مضراتی ایجاد می کند، جلوگیری به عمل آید چنانچه عمق تجمع نمک در خاک به طور قابل توجهی پایین تر از سطح خاک باشد. زیان چندانی را متوجه رشد گیاه نخواهد کرد. حال آنکه اگر نمک های موجود در نزدیکی سطح خاک قرار داشته باشند، توسط نیروی کاپیلاری به منطفه ریشه وارد می شوند و از رشد گیاه جلوگیری می کنند.

چنین مثالهایی ارتباط بین روش ها اصلاحی و منبع شوری خاک را نشان می دهند.

_کاهش تبخیر

عامل مهم تجمع نمک در سطح خاک تبخیر است. نمک ها همراه با رطوبت در خاک حرکت می کنند. همانطوری که آب سطح خاک تبخیر می شود، توسط نیروی کاپیلاری آب بیشتری به سطح خاک صعود می کند و این پروسه تکرار می شود.بنابراین یک جریان دائمی از خاک تحت الارض به طرف سطح الارض بخصوص اگر سفره آب زیر زمینی نزدیک به سطح خاک باشد برقرار می شود آب بسیاری از نمکهای محلول را در خود حل می کند و به سطح خاک انتقال می دهد.

از آنجا که هیچکدام از نمک ها قادر به تبخیر شدن نیستند، لذا تبخیر آب باعث برجای ماندن نمک در سطح خاک می شود.

اگر خاک حاوی نمک هایی با حلالیت خیلی کم باشد، خطر چندانی ایجاد نمی شود. ولی خاک های مناطق خشک دارای مقدار کافی از نمک های محلول هستند که تبخیر شدید بر دشت بروز مشکل می افزاید چنانچه میزان تبخیر از سطح خاک کاهش یابد، تجمع نمک در خاک نیز به حداقل ممکن خواهد رسید.

در به کارگیری هرگونه روش اصلاحی خاک های شور سعی بر آن است تا حتی الامکان میزان تبخیر باعث انتقال و تجمع نمک در سطح خاک می شود خود مهمترین مشکل موجود است. در عمل روش های زیادی برای جلوگیری و کاهش تبخیر وجود دارد. این روش ها معمولاً به عملیات زراعی و شخم و شیار خاک مربوط می شوند.شخم زدن خاک باعث سست شدن آن می شود و ارتباط خاک رویی و زیرین را به حداقل می رساند. بنابراین حتی در صورت مرطوب بودن خاک زیرین، مقدار تبخیر از خاک سطحی ناچیز است این عمل بخصوص زمانی که پس از آبیاری صورت گیرد از آن جهت که شدت تبخیر در این زمان حداکثر است در کاهش تبخیر بسیار اهمیت دارد.

_کاشت گیاهان مقاوم به شوری

رها سازی اراضی بدون کشت باعث تجمع نمک در سطح خاک می شود کاشت برخی گیاهان حتی اگر خود گیاه چندان مرغوب  نباشد از آن جهت که نقش اصلاحی دارد مفید است به طور کلی رشد هرگونه گیاه در خاک بهتر از عدم وجود آن است در خاک های بسیار شور که گیاهان زراعی متداول قادر به رشد در آن نیستند.برای برخی علف های هرز مفید است و باعث افزایش آنها می شود به جای خالی بودن خاک از گیاه بهتر آن است که چنین گیاهان در خاک برویند.

هنگامی که علفهای هرز سطح خاک را پوشش دادند، آتش زدن آنها در محل باعث تجمع نمک حاصل از خاکستر بافت های گیاه در خاک می شود. چنین نمکهایی در ضمن رشد گیاه جذب می شوند. برخی گیاهان مقاوم به شوری مقدار زیادی از نمک ها را از خاک جذب می کند که در اثر برداشت محصول به طور دائم از خاک خارج می شوند. برخی از محصولات زراعی نظیر پنبه و جو از جمله گیاهان مقاوم به شوری هستند و در خاکهای شور رشد مطلوبی دارند این قبیل گیاهان می توانند در آخرین مراحل اصلاح خاک انتخاب و به کار گرفته شوند.

دیگر جنبه ها گیاهی عبارتند از:

1-توسعه واریته های گیاهان متحمل به شوری از طریق اصلاح نباتات،انتخاب، پیوند زدن و مقاوم سازی

2- استفاده صحیح و مناسب کودها و مواد اصلاح کننده جهت جلوگیری از تجمع بقایایی ناخواسته در خاک.

3-کنترل بیماریهای گیاهی، حشرات و دیگر آفت ها(گیاه سالم  مقاومت بیشتری نسبت به تحمل شوری دارد.)

4-کنترل علفهای هرز که در جذب  آب و  مواد غذایی با گیاهان زراعی در رقابت هستند.

_زهکشی

تنها راه دائمی اصلاح خاک های شور، آبشویی نمک های محلول و خروج آنها از خاک است. همانطوریکه نمک های محلول از خاک می شوند، توسط جریان آب زهکشی از آن خارج می گردند در مناطق پر باران پس از تعبیه زهکشی زیر زمینی زهکشی به طور طبیعی صورت می گیرد. در مناطق خشک و نیمه خشک جهت شستشوی نمک ها نیاز به آب اضافی در آبیاری است، بنابراین اصلاح خاک های شور معمولاً بدون کاربرد مواد اصلاحی و تنها از طریق آبشویی امکانپذیر است زهکشی زیر زمینی کافی، شرط لازم است.

از نقطه نظر عملی، زهکش های زیر زمینی در دو گروه قرار می گیرند. زهکشی مسکن یا پایین برنده عمومی سطح آب زیر زمینی و زهکش حائل. زهکش مسکن برای پایین بردن سطح آب زیر زمینی و زهکش حائل جهت قطع جریان آب زیر زمینی  و که در جهت شیب زمین از سایر منابع جریان دارد. به کار برده می شود در طرح ریزی زهکشی زیر زمینی، طراح باید شرایط نقاط مختلف را ارزیابی و آنگاه در انتخاب استفاده از زهکش مسکن یا حائل تصمیم گیری کند.

_سایر اعمال اصلاحی

دیگر اعمال مربوط به اصلاح خاک های شور به شرح زیر است:

1- آبیاری مکرر به منظور پایین نگه داشتن غلظت نمک در محلول خاک.

2- استفاده از مواد اصلاح کننده خاک نظیر گچ(Caso₄2H₂O)  آهک(Caco₃) گوگرد(S)  واسید سولفوریک (H₂So4)

3-آبشویی و زهکشی کافی با طراحی سیستمهای زهکشی دقیق.

4-به کارگیری بهترین  سیستمهای آبیاری و جلوگیری از هد روی و نشست آب، به طوریکه مقرون به صرفه باشد.

5-غرقاب کردن اراضی حداقل یکبار در سال، در صورتیکه از سیستمهای آبیاری بارانی یا قطره ای استفاده شود.

6- افزایش مواد آلی به خاک و شخم زدن آن همراه با بقایای گیاهی به منظور افزایش نفوذ پذیری و آبشویی موفقیت آمیز خاک.

7-پایین بردن سطح سفره آب زیر زمینی از طریق پمپ کردن و یا زهکشی به منظور جلوگیری از تجمع نمک در سطح خاک.

8-مدیریت صحیح و استفاده بهینه از آب و جلوگیری از هدر روی آن، که برای گیاه و شستشوی نمک ها ضروری است.

9-برنامه ریزی دقیق به منظور استفاده بهینه از منابع آب موجود.

10-شخم و شیار و تخریب سله خاک به منظور جلوگیری از تبخیر شدید و در نتیجه تجمع نمک ها در سطح خاک.

_نمک هایی از شدت زدودن نمک

آنچه در حوالی سالت لیک سیتی در یوتا انجام شد، نمونه خوبی از زدودن نمک از خاک است. این عملیات در 1902 بر روی 2/16 هکتار از مزارع منطقه آغاز شد در پایان 1903 مجموعاً 141534 متر مکعب معادل 52% از آب مصرفی از طریق زهکش ها خارج شئ این آب حدود 3600 تن نمک را از خاک خارج کرده بود که علاوه بر مقدار نمکی است که توسط آب به بخش های عمقی خاک انتقال داده شده است.

نمونه دیگری مربوط به پروژه ای است که قبل از انجام زهکشی سطح آب زیر زمینی در فاصله 61 سانتی متری از سطح خاک قرار داشت. نمک ها در سطح زمین تجمع یافتند و هیچ محصول با ارزشی در آن رشد نمی کرد مقدار متوسط نمک از سطح تا عمق 122 سانتی متری خاک برابر 25/2 درصد بود. با تعبیه سیستم زهکشی در منطقه در اولین ماه، آب اضافی از خاک خارج شد تا آنجا که سطح آب زیر زمینی تا محل قرار گرفتن زهکش ها پایین رفت در پایان ماه مقدار نمک در خاک به حد 1 درصد کاهش یافت. سطح خاک شخم زده شد و پس از آبیاری به طور محدود کنترل شده، عملیات کاشت صورت گرفت. با این حال، علیرغم وجود زهکش ها افزایش درجه حرارت در تابستان باعث فزونی تبخیر شد به طوری که متوسط مقدار نمک تا عمق 122 سانتی متری از سطح خاک به 28/1 درصد افزایش یافت.

در مجاورت یک منطقه بایر آبیاری نشده، اراضی زهکشی شده ای وجود داشت که متوسط همه جانبه شرایط موجود و نیز استفاده از سیستم زهکشی به تنهایی است.

_نتایج

درجه حرارت بالا در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک، باعث افزایش تبخیر و تجمع نمک ها در سطح خاک میشود. وجود لایه های سخت(نظیر پتروکامیک با دیگر لایه های سیمانی شده) یا افق های سخت شده آهکی در اعماق مختلف خاک و کمبود  بارندگی جهت شستشو از جمله عواملی هستند که باعث تجمع نمک در خاک می شوند. سیستم های جدید آبیاری، در صورت عدم مدیریت صحیح، باعث افزایش نمک خاک می شوند میلیون ها هکتار از اراضی جهان به شدت شور هستند به طوریکه قادر به تولید  اقتصادی محصولات نیستند و هر ساله اراضی بیشتری در اثر تجمع نمک ها در خاک از قابلیت بهره وری خارج  می شود.

شوری خاک مشکلی است که اخیراً در تمامی اراضی تحت آبیاری بدون آبیاری و مراتع در سراسر جهان به چشم می خورد. خاک های شور همراه با خاکهای غیر شور  پراکنده هستند بنابراین  زارعین ناچارند اراضی شور را نیز همراه خاک های غیر شور کشت و کار کنند بنابراین کشاورزان امکان برداشت محصول از تمامی اراضی کاشت شده را نخواهند داشت و افزایش هزینه های عملیاتی باعث کاهش رغبا به کشاورزی خواهد شد. بنابراین اصلاح یا به حداقل رسانیدن اثرات شوری در خاک از ضروریات است. در انجام این وظیفه هر دو عامل خاک گیاه به اندازه کیفیت و کمیت آب مصرفی باید مد نظر قرار گیرد.

لازم به یاد آوری است که حتی ساده ترین طرحهای شوری زدایی اراضی بایستی شامل روش منطقی جهت کنترل آب آبیاری، فرایندهای آبشویی نمک ها از خاک و انتخاب گیاهان متحمل به شوری باشد. این اعمال حداقل شروط لازم برای اطمینان از موفقیت کار است. به علاوه در بسیاری از مناطق کانال های آبیاری موجود سیستم آبیاری و حتی کرتبندی اراضی به منظور ایجاد سیستم زهکشی مناسب و توزیع صحیح آب آبیاری بایستی مورد تجدید نظر قرار گیرند.

_تنش شوری

تنش شوری از تنشهای غیره زنده مهم است که اثرات زیانباری بر عملکرد گیاه کیفیت محصول دارد. از مشخصه های یک خاک شور ، سطوح سمی کلریدها و سلفاتهای سدیم می باشد. مساله شوری خاک در اثر آبیاری، زهکشی نامناسب، پیشروی دریا در مناطق ساحلی تجمع نمک در نواحی بیابانی و نیمه بیابانی در حال افزایش است. شوری برای رشد گیاه یک عامل محدود کننده است بدان سبب که باعث ایجاد محدودیتهای تغذیه ای از طریق کاهش جذب فسفر،پتاسیم، نیترات . کلسیم افزایش غلظت یونی درون سلولی و تنش اسمزی میگردد. در شرایط وقوع شوری، یونهایی مثل Na⁺ و Cl^- به داخل لایه های هیدراسیونی پروتئینها نفوذ کرده، سبب اختلال در کار این پروتئینها می گردند. مسمومیت یونی تنس اسمزی و کمبود مواد مغذی که در شرایط وقوع شوری رخ می دهد سبب به هم خوردن توازن متابولیکی و در پی آن تنش اکسیداتیو می گردند. مکانیزمهای تحمل شوری را می توان به هموستازی (شامل هموستازی یونی و تنظیم اسمزی)کنترل صدمات ناشی از تنش (جبران صدمات و خنثی سازی مسمومیت) و تنظیم رشد دسته بندی کرد. تلاشهای زیادی برای درک مکانیزمهای تحمل شوری صورت گرفته است.موفقیت برنامه های اصلاحی با هدف نهایی بهبود عملکرد محصول، بخاطر فقدان درک روشنی از اساس ملکولی تنش شوری تا کنون چندان چشمگیر نبوده است پیشرفتهای اخیر در زمینه آنالیز موتانهای غیر تحمل به شوری در گیاه مدل اربیدوپسیس و کلونه سازی ملکولی لوکوسهای ژنی مربوطه، تا حدودی به روشن شدن مکانیزم پیغام دهی تنش شوری و تحمل شوری در عالم گیاهی کمک نموده است.

منابع و ماخذ

1-کتابهای خاکهای شور و سدیمی:شناخت و بهره وری _دکتر عبدالرحمن برزگر(دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز 1379 ، نشر دانشگاه شهید چمران اهواز، چاپ اول)

2-کتاب کیفیت آّب در آبیاری  تالیف: شینبرگ واوستر     ترجمه دکتر امین علیزاده(چاپ پنجم 1377 انتشارات آستان قدس رضوی)

3-کتاب مبانی علوم خاک در ارتباط با گیاه و محیط    تالیف منوچهر زرین کفش(مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی جلد اول 1376)

4-کتاب شیمی خاک     تالیف:هاینریش ل .بوهن برایان ل. مک نیل، جرج آ.اوکانر  ترجمه حسام مجللی(چاپ اول 1366)

5-کتاب خاک: پیدایش و رده بندی تالیف دکتر محمد بای بوردی(انتشارات دانشگاه تهران شماره 1360 چاپ ششم با تجدید نظر تاریخ انتشار1368)

6-کتاب خاکهای شور و سدیمی (اصول_دینامیک_ مدلسازی) تالیف ای . برسلر، بی ال. مک نیل دی ال کارتر   ترجمه حسام مطلبی(چاپ اول 1373 مرکز نشر دانشگاهی تهران)

7-کتاب حاصلخیزی خاکهای مناطق خشک و مشکلات و راه حل ها تالیف دکتر محمد جعفر ملکوتی با همکاری مهندس مهدی همایی (انتشارات دانشگاه تربیت مدرس 1373 چاپ اول)

8-کتاب خاکهای شور اکادمیسین: آی آی پلیوسینن   ترجمه دکتر اکبر حاجی زاده.

تصویر انواع تله ها،کارت ها، نوار های رنگی و جلب کننده ها

تصویر انواع تله ها،کارت ها، نوار های رنگی و جلب کننده

عملکرد فرمونها در جلب نظر حشرات( مبارزه بیولوژیکی )

عملکرد فرمونها در جلب نظر حشرات( مبارزه بیولوژیکی )

استفاده از فرمون جنسی حشرات علیه خود آنها بی تردید یکی از جالب ترین موضوعاتی است که دانش گیاهپزشکی و بیوتکنولوژی عصر حاضر پیگیر آن است و هر چند که از آغاز کاربرد این تکنیک مدت زمان زیادی نگذشته است با این حال پیشرفتهای حاصله در این زمینه بسیار چشمگیر بوده است.در حال حاضر فرمون جنسی بیش از 250 گونه از حشرات زیان آور دنیا تولید و عرضه می شوند که عمده آفات گیاهی مزارع ، باغات میوه، جنگل ها،مراتع،پارک ها،محصولات انباری و حشرات بهداشتی را شامل می شوند. اهمیت بالای این تکنیک جدید درکنترل آفات موجب گردید که تله های فرمونی به عنوان پایه آزمایش های مزرعه ای مطرح گردد.

 

با اسفاده از لورها و تله های فرمونی ، همچنین کارتها، نوارهای رنگی و تله های چسبدار رتگی حاوی لور،  می توان در امر نظارت و ردیابی آفات (monitoring)  و یا کنترل جمعیت برخی از آفات گیاهی در زیر سطح زیان اقتصادی با کاربرد روشهای شکار انبوه آفت (Mass trapping) ، اختلال در جفت گیری ((mating disruption

، روش جلب وکشتار (attract & kill) و یا سایر روش ها بهره گرفت.

1-1- مواد شیمیایی علامت دهنده(Semiochemicals)

بسیاری از موجودات زنده جهت ایجاد ارتباط با یکدیگر و یا پیدا کردن میزبان مناسب خود پیامهای شیمیایی مخابره می کنند. از این لحاظ بندپایان به خصوص حشرات در مخابره پیامهای شیمیایی جهت بقا و یا تولیدمثل بسیار اختصاصی عمل می کنند. رفتارهای اصلی حشرات که بوسیله سیستم بویایی آنها برانگیخته یا تضعیف       می شود شامل جفت گیری، تغذیه و تخمریزی می باشد. به طور کلی به این گونه مواد شیمیایی علامت دهنده که موجب واکنشهای رفتاری گوناگونی در حشرات می شود سمیوکمیکال (Semiochemicals) می گویند.

سمیوکمیکال به دو گروه تقسیم می شوند :

1- فرمون ها (Pheromones): که پیامهای شیمیایی درون گونه ای را مخابره می نمایند.

2- آللوکمیکال ها (Allelochemicals): که پیامهای شیمیایی را در بین گونه های مختلف مخابره می کنند.

فرمون ها از لحاظ نحوه عملکرد به موارد زیر تقسیم بندی می شوند :

1- فرمون جنسی              Sex  pheromones           

2- فرمون تجمعی             Aggregation  pheromomes

3- فرمون اعلام خطر         Alarm    pheromones

4- فرمون ردیابی           Trail    pheromones

5- فرمون نشان گذاری میزبان     Host-marking    pheromones

آللوکمیکال ها نیز براساس دریافت کنندگی یا فرستندگی پیام ها به سه دسته آلومون، کیرمون و سینومون تقسیم بندی می شوند. آلومون ها برای گونه فرستنده پیام، کیرمون ها برای گونه دریافت کنندگان پیام و سینومون ها برای هر دو گونه دریافت کننده و فرستنده پیام مفید می باشند.

از اوایل دهه 1970 شناخت رفتار حشرات و به وجود آمدن پیشرفتهایی در زمینه شیمی تجزیه منتهی به شناخت هزاران فرمون و سایر ترکیبات سمیوکمیکال شد. ردیابی حشرات با استفاده از تله های فرمونی یا جلب کننده یکی از تاکتیک های مهم در برنامه مدیریت تلفیقی آفات می باشد. تله ها همچنین به طور گسترده ای برای تشخیص حضور یک آفت به خصوص در مورد آفات قرنطینه ای مورد استفاده قرار می گیرند.

 دریافت این واقعیت که بقای یک حشره به طور مؤثری سمت تأثیر مواد سمیوکمیکال می باشد منتهی به استفاده از این مواد به عنوان ابزاری جهت کنترل آفات شده است. اگر چه بیشترین موفقیت استفاده از سمیوکمیکال ها  (فرمون ها) در ردیابی آفت می باشد ولی در کنترل مستقیم آفت نیز نقش دارند. تله ها اغلب جهت تشخیص وجود آفات (Detecting) یا اندازه گیری فعالیت های دوره ای زندگی آفات به کار می روند.

به طور کلی استفاده از سمیوکمیکال ها در برنامه مدیریت تلفیقی آفات در موارد زیر می باشد :

( Knight  and  weissling  , 1999)

 - ردیابی آفات (monitoning)

1- مشخص کردن وجود یک گونه از آفت

2- تعیین زمان ظهور و ارزیابی نوسانات فصلی جمعیت آفت

3- ارزیابی میزان کارایی فرمولاسیونهای مختلف مواد سمیوکمیکال در جفتگیری حشرات

4- ارزیابی میزان مقاومت نسبت به حشره کشها

-کنترل مستقیم (Direct  control )

1- شکار انبوه آفت mass- trapping 

2- کاربرد فرمولاسیونهای attract  and   kill

3- ایجاد اختلال در جفت یابی mating  disruption

4- ایجاد اختلال درمراحل میزبان یابی آفت تا پذیرش آن توسط میزبان

5- استفاده از آلمونهای گیاهی جهت جلوگیری از تغذیه یا تخمریزی آفت

6- استفاده از فرمونها برای بالابردن عمل گرده افشانی

7- استفاده از آللوکمیکال ها در حمایت از دشمنان طبیعی

 1-2- ردیابی آفت یاmonitoring   ( به کارگیری سیستم تله گذاری )

تولید مواد سنتتیکی از سمیوکمیکال ها به تولید انبوه و تجاری تله های جلب کننده جهت ردیابی و شکار آفت در برنامه های کنترل آفات منتهی شد. برخلاف سایر روشهای نمونه برداری که می تواند وقت گیر باشد یا احتیاج به تکنیک خاصی جهت استفاده داشته باشد ردیابی براساس مواد سمیوکمیکال بسیار آسان و ساده می باشد. به علاوه ابزاری مناسب جهت سنجش تراکم آفت بوده و اغلب کاربردی ترین راه ردیابی حشرات می باشد.

 

 یکی از موارد استفاده از سیستم تله گذاری تشخیص وجود یک آفت در منطقه می باشد. سیستم تله گذاری به عنوان یکی از ابزارهای اولیه جهت ردیابی آفات قرنطینه ای و مشخص کردن میزان گسترش آنها به کار می رود. به این منظور از تله ها در فرودگاهها و بنادر که مناطق دارای ریسک بالا هستند برای مشخص کردن وجود آفات خارجی استفاده می شود. همچنین در برنامه های ردیابی آفات برای مشخص کردن گونه های زیان بخش آفات و تهیه اطلاعات لازم جهت جلوگیری کردن از گسترش آنها به نواحی جدید از تله ها استفاده می شود.

یکی دیگر از کاربردهای مهم سیستم تله گذاری اندازه گیری نوسانات جمعیت آفت به عنوان ابزاری جهت تصمیم گیری در برنامه کنترل آفت می باشد. ترکیب تله های فرمونی و مدلهای Degree-day می تواند یک روش قابل اطمینان برای ردیابی فعالیت حشرات کامل، پیش بینی زمان جفت گیری و تخمریزی و تعیین زمان استفاده از حشره کشها باشد.

یکی دیگر از کاربردهای روزافزون استفاده از تله های جلب کننده اندازه گیری میزان تأثیرگذاری فرمولاسیونهای اختلال در جفت گیری می باشد. عدم شکار آفت یا شکار تعداد کمی پروانه توسط یک تله فرمونی نشان دهنده موفقیت تاکتیک اختلال در جفت گیری آفت هدف می باشد.

در دهه های اخیر افزایش بروز پدیده مقاومت نسبت به حشره کشها لزوم داشتن یک روش قابل اطمینان جهت ارزیابی شدت مقاومت و میزان پراکندگی آن را روشن ساخت. روش بیواسی با استفاده از تله های فرمونی یکی از روش های قابل قبول جهت تشخیص میزان حساسیت آفت راسته Lepidoptera  نسبت به حشره کشها می باشد. این روش اولین بار توسط Riedl  et al.,(1985) جهت بررسی  حساسیت پروانه های کرم سیب به حشره کش آزینفوس متیل مورد استفاده قرار گرفت. روش بیواسی مستلزم جمع آوری تعداد زیادی از پروانه های نر داخل تله و آزمایش وجود مقاومت با کاربرد تماسی حشره کشها یا از طریق ترکیب حشره کش با چسب می باشد.    مهمترین مزیت استفاده از این روش بیواسی نسبت به سایر روشهای بررسی مقاومت این است که جمعیت زیادی از آفات بدون تحمیل هزینه و وقت برای پرورش لارو و بالابردن جمعیت آفت قابل آزمایش می باشد.

یکی از محدودیت های استفاده از این روش این است که بررسی پدیده مقاومت نسبت به حشره کشهای گوارشی مانند ( Neonicotinoid  ,  IGR ) قابل ارزیابی نمی باشد.

1-2-1- اجرای سیستم تله گذاری :

امروزه شرکت های زیادی جهت ردیابی و مدیریت آفات به تولید تجاری فرمون ها و کیرمون ها و تله های مربوطه روی آورده اند. یک تله تراکم جمعیت آفت و در نتیجه پتانسیل میزان خسارتزایی آفت را نشان می دهد. بیشتر    تله های مختلف و مواد جلب کننده جهت ردیابی آفت مورد استفاده قرار می گیرند. در اکثر تله ها یک سطح چسبناک برای گرفتن حشرات وجود دارد. در بعضی از تله ها نیز از یک حشره کشی که دارای خاصیت        Knock  down می باشد یا یک مایع برای نگه داشتن حشرات جلب شده استفاده می شود.

جلب کننده ها عموماً در یک مخزن نگهدارنده از جنس لاستیک، پلی اتیلن، پلی وینیل کلراید و یا فیبرهای توخالی فرموله می شوند. احتمال جلب یک حشره به یک تله بستگی زیادی به ماده جلب کننده و محل قرار گرفتن تله دارد. محل نصب تله ها بسته به نوع محصول و ارتفاع پروازی آفت متفاوت بوده و می تواند در داخل یا بیرون کشت، در کناره های خارجی یا داخلی کرت ها در قسمت های مختلف یک درخت باشد.

محل قرارگرفتن تله با پارامترهای گفته شده به طور قابل توجهی در جلب پروانه ها مؤثر می باشد. تله هایی که سطح آنها دارای ماده چسبنده می باشد به مرور قدرت جلب آنها در صورت پوشیده شدن سطح چسبناک با حشرات غیر هدف و گردوغبار کاهش می یابد.

1-2-2- دامنه جلب لورها :

براساس تحقیقات بعمل آمده فضای تحت پوشش یک تله فرمونی با mg 1 از فرمون حدود 152000 مترمربع یا نزدیک به 15 هکتار می باشد.

1-3- معرفی تعدادی از تاکتیک های مورد استفاده جهت جلب کردن و امحاء آفات

( Attraction – annihilation)

1-3 -1-   mass  trapping (شکار انبوه آفت)

هدف از شکار انبوه جلوگیری  از خسارت آفت با گرفتن قسمت قابل توجهی از جمعیت اولیه آفت قبل از جفت گیری و تخمگذاری یا تغذیه می باشد. موفقیت با این روش مستلزم داشتن یک ماده جلب کننده قوی و یک تله با کارایی بالا می باشد. اگر چه موارد کنترل آفت با روش شکار انبوه فراوان می باشد اما در بعضی موارد از نقطه نظر اقتصادی توجیه پذیر نمی باشد.  

در جدول زیر نمونه هایی از برنامه mass  trapping آورده شده است

Reference	Pest	mass  trapping
James  et al.,1996	Carpophilus beetles	Attractants  and water- based fonnel  traps
Wawrzynski . 1998	Japanese  beetles	Attractant – baited  traps
Zhong et  al.,2002	Chinese   tortrix	Sex  pheromone- baited  traps
Buchelos  and levinson, 1993	Cigarette  beetle	Attractant – baited multisurface traps
Borden, 1990	Ambrosia  beetle	Pheromone – based  mass  trapping
Lindgren , 1993	Mountain  pine  beetle	Inhibitor  combined  with  mass  trapping
Park  and  Goh,1992	Beet  armyworm	Sex pheromone – based mass  trapping

در ایران  در سالها ی اخیر این روش به صورت  محدود جهت کنترل غیر شیمیایی  آفاتی  مثل کرم خراط  

  Zeuzera  Pyrina( با استفاده از فرمون جنسی پروانه زنبور مانند  Synanthedon tipuliformis) ،  پروانه

زنبور مانند Synanthedon myopaeformis در باغات سیب و به و شکار انبوه مگس گیلاسRhagoletis ceraci با استفاده ازاشکال مختلف تله های زرد رنگ چسبدار حاوی لورcherry fruit fly trap)) به کار برده شده است.

این تکنیک در کنترل تراکم های پایین جمعیت آفت (ولی همواره بالاتراز سطح زیان اقتصادی) مؤثرتر است. در تراکم های بالا تله ها به سرعت توسط حشرات اشباع می شوند. تعداد تله نصب شده در این تکنیک 15- 10 تله در هکتار در ارتفاع پروازی آفت می باشد و در بعضی از محصولات همزمان با رشد محصول نیاز به بالا بردن ارتفاع تله ها می باشد.

در صورتیکه توسط جلب کننده های خاصی هر دو جنس نر و ماده توسط تله جلب شوند شانس موفقیت در برنامه کنترل انبوه افزایش می یابد. در صورتیکه فقط نرها توسط تله جلب شوند شکار آنها قبل از جفت گیری بسیار اهمیت دارد.   

تکنیک mass trapping در مناطقی قابل اجراست که تحمل مقداری از خسارت آفت به منظور کاهش کاربرد حشره کش ها قابل پذیرش باشد. مثلاً در پارک ها و گیاهانی که در معابر شهر وجود دارند80-90 درصد کنترل،
می تواند قابل قبول باشد.

به طور کلی می توان گفت که mass trapping زمانی کاربرد دارد که اولاً تراکم آفت در منطقه ای مورد عمل پایین باشد. ثانیاً مهاجرت آفت از بیرون به داخل منطقه مورد آزمایش محدود باشد(باغات ایزوله باشند).بنابراین ارزیابی

جمعیت آفت بر اساس سوابق سالهای گذشته کاملا ضروری بوده و کمک موثری در اتخاذ تصمیم بر استفاده از این روش خواهد بود.

1-3-2- Attract - and –Kill (روش جلب و کشتار)

یکی از تاکتیک های کنترل آفات می باشد که مشابه mass trapping بوده و بر پایه سیستم جلب آفت و امحاء بخش قابل توجهی از جمعیت آفت در نتیجه جلوگیری از خسارت محصول می باشد. تفاوت اصلی آن است که در شیوه attract and kill تکیه بر روی یک ماده سمی باشد که بیشتر از یک تله باعث از بین بردن آفت می شود. مهمترین فایده این شیوه آن است که مشکل اشباع تله توسط آفت حذف شده در نتیجه می تواند باعث بهبود عملکرد کنترل آفت در تراکم های بالا باشد. همچنین پی آمد تعویض تله ها و هزینه بالای برنامه کنترل محدود می شود. از فرمولاسیون attract and kill میتوان جهت کنترل انواع سخت بالپوشان ، پروانه ها و به خصوص مگسها استفاده کرد.

جدول زیر آفاتی که به روش  Attract and kill کنترل شده اند آورده شده است.

References	Pest	Attract and kill
Prokopy et al., 2000	Apple maggot fly	Pesticide – treated spheres
Stelinski and Liburd, 2001	Blueberry maggot fly	Pesticide – treated spheres
Jones , 1998	Oliver fly	Pheromone bait spray
Charmillot et al., 2000	Codling moth	Sex – pheromone – based attracticide
Suchling and Brockerhoff , 1999	Light – brown apple moth	Sex – pheromone – based attracticide

اولین و بیشترین کاربرد جلب کننده به همراه یک حشره کش برای کنترل مگسهای میوه Tephritidae بوده است زیرا در شکار انبوه این مگسها مشکل اشباع تله وجود دارد (Jones, 1998).

تعدادی ازآفات که با استفاده از این روش تحت کنترل قرار می گیرند به شرح زیر می باشند:

- کنه های نباتی Tetranychidae با استفاده از ماده جلب کننده sstirrup M

-مگس زیتونBactrocera olea  با استفاده از ماده جلب کننده protein hydrolysate

- پروانه چوبخوار پستهKermania pistaciella  با استفاده از فرمولاسیون kerma kill

- مگس میوه Bactrocera zonata با استفاده از ماده جلب کننده Methyl eugenol

- مگس میوهBactrocera dorsalis  با استفاده از ماده جلب کننده Methyl eugenol

- مگس جالیز و تعداد دیگری از گونه هایTephritidae  با استفاده از ماده جلب کننده

- protein hydrolysat

1-3-3- Autodissemination  (روش جلب و ایجاد بیماری)

اتودیسمینیشن یک روش ابتکاری و تکنیک کنترلی امیدبخش می باشد که در این روش ماده جلب کننده با یک پاتوژن (عامل بیماریزا) ترکیب می شود. (Sucking and karg,2000) عنوان Lure and infect به معنی جلب کردن و آلوده کردن را برای این روش پیشنهاد کردند و در مورد توصیف این روش و محدودیت ها و نتایج بی نظیر آن بحث کردند. آفاتی که در این سیستم جلب می شوند کشته نمی شود بلکه به یک پاتوژن آلوده شده و باعث انتشار بیماری به سایر افراد می شوند.استفاده از این روش یعنی انتخاب عوامل بیماریزا برای میزبانهای اختصاصی یکی از روشهای سازگار با برنامه کنترل بیولوژیکی آفات خواهد بود.

جدول زیرنمونه ای از برنامه کنترلی به روش Autodissemination آورده شده است.

References	Pest	Autodissemination
Furlong et.al., 1995	Diamondback math	Pheromone trap and fungus
Klein and lacey,1999	Japanese beetle	Attract trap and fungus
Jackson et al., 1992	Tobacco budworm	Pheromone trap and baculovirus

1-3-4- mating Disruption (روش اختلال در جفت گیری)  

یکی از موفقیت آمیزترین شیوه ها در استفاده از مواد سیمو کمیکال برای کنترل آفات که در چند دهه         اخیر  مورد استفاده قرار گرفته است رهاسازی مقدار زیادی از فرمونهای سنتزی به منظور جلوگیری یا به تاخیر  انداختن جفت گیری می باشد. اولین بار این روش حدود 30 سال قبل جهت کنترل آفت     Trichoplusia ni (Hubner)  مورد استفاده قرار گرفت. (Gaston et al., 1967)

این تکنیک با گسترش شرکتهای تولیدکننده به عنوان بخشی از برنامه ی کنترلی برای تعدادی از آفات میوه، سبزیجات و آفات جنگلی از راسته پروانه ها پذیرفته شده است.

در این روش فضای قلمرو آفت در حال اشباع فرمونی نگهداشته می شود که نتیجه جبری آن سرگردانی حشرات بالغ وعدم جفت یابی ،جفت گیری و تولید مثل خواهد بود.

آنچه در استفاده از این روش قابل توجه می باشد این است که در تراکم های بالای جمعیت آفت در مقایسه با تراکم های پائین کنترل آفت مشکل تر خواهد بود. به عنوان مثال در مورد کرم سیب بیشترین اختلال در جمعیت های پائین موثر بوده است.

به طور کلی الگوهای بیولوژیکی زیر در موفقیت تاکیک اختلال در جفت گیری نقش دارند:

- بیولوژی / اکولوژی گونه های هدف

- میزان حساسیت نرها به فرمون جنسی

-  خصوصیات شیمیایی فرمون

-  تاثیرات فیزیکی محیط

استفاده از فرمون جنسی حشرات بعنوان وسیله ای برای ایجاد گمراهی جنسی تا کنون درباره تعداد اندکی از گونهای آفات گیاهی به مرحله کاربرد جهانی رسیده است که به نام تعدادی از آنها اشاره می گردد:

-  کرم ساقه خوار برنج.................................................Chilo suppressalis

-  کرم سرخ پنبه........................................... Pectinophora gossypiella

-  کرم قوزه پنبه..................................................Helicoverpa armigera

-  کرم سیب..............................................................Cydia  pomonella 

-  کرم آلو.......................................................Grapholitha funebrana

-  جوانه خوار کاج...................................................Rhyacionia buoliana

برای کنترل کرم سیب در مناطقی که جمعیت آفت از انبوهی پایین برخوردار است تعداد 500 نوار پلیمری حاوی ماده موثره فرمون اختلال در جفت گیری را در سطح یک هکتار نصب می کنند.استفاده از این روش درایران سابقه طولانی نداشته و طی سالهای گذشته در مناطق آذربایجان و خراسان در قالب مبارزه تلفیقی و به همراه سایر روشهای کنترل جمعیت آفت نظیر مبارزه بیولوژیک و مبارزات زراعی ، مکانیکی و میکروبی و غیره مورد استفاده قرار گرفت.بررسیهای اولیه نشان داده است که استفاده از این روش اثرات کنترلی خوبی در قالب مبارزه تلفیقی با کرم سیب داشته است.

 ذر ایران یکی دیگر از موارد استفاده از روش اختلال در جفت گیری در مورد آفت کرم ساقه خوار برنج بوده که  اولین باردر سال 1373 با استفاده از فرمولاسیون جامد آهسته رهش فرمون جنسی کرم ساقه خوار برنج(selibate CS) در سطح 7 هکتار از شالیزار های مناطق شمالی اجرا شد.برای کنترل کرم ساقه خوار برنج به شیوه فوق الذکر حدود 1- 2 هفته پس از نشاء برنج در زمین اصلی تعداد 100عدد فرمون پراکن (Dispenser) با فواصل 10*10 متر از همدیگر حاوی 4/0گرم فرمون جنسی حشره مذکور ،به کمک پایه هایی از نی در هر هکتار از مزرعه شالی نصب شد(جمعا 40گرم ماده موثره در هکتار). نتایج به دست آمده نشان داد که این روش کنترل آفت علاوه بر آنکه مستقلا به عنوان یک روش مهار کرم ساقه خوار برنج قابل توصیه می باشد می تواند زمینه بهره وری بهتر و گسترده تر استفاده از زنبور پارازیتوئید تریکو گراما را هم در مزارع برنج ایجاد نماید.

 

1-4- تعدادی از فرمونهایی که جهت monitoring آفات درختان میوه مورد استفاده قرار می گیرند

نام فارسی	نام علمی آفت (فرمون)
کرم سیب	1- Cydia pomonella
کرم آلو	2- Grapholitha funebrana
مگس گیلاس	3- Rhogoletis ceraci
کرم سرشاخه خوار هلو	4- Lobesia botrava
مگس زیتون	5- Bacterocera oleae
سرخرطومی حنایی خرما	6- Rhyncophorus ferugineus
کرم خراط (پروانه فری)	7- Zeuzera pyrina
پروانه جوانه خوار	8- Archips rosanus
مینوز لکه گرد	9- Leucoptera scitella
کرم به	10- Euzophera bigella
پروانه سفید آمریکایی	11- Hyphantria cunea
پروانه زنبورمانند	!2- Synanthedon  myopaeformis
کرم سرشاخه خوار هلو	13- Anarsia lineatella
کرم چوبخوار هلو	!4- Kermania pistaciella
مگس مدیترانه ای	15- Ceratitis capitata

1-5- راهنمای کاربرد فرمونهای آفات اشجار جهت ردیابی( monitoring)

چگونگی استفاده :

بعد از خارج کردن فرمون از لفافه بلافاصله به صورت عمودی در مرکز تله قرار گیرد و پوشش مربوطه از منطقه مونیتورینگ خارج شود. از تماس بادست خودداری شود.

زمان استفاده :

قبل از ظهور اولین نسل آفت با توجه به بیولوژی آفت در هر منطقه

تله مناسب :

تله دلتا مناسبترین تله جهت استفاده از فرمون می باشد.( جهت انتخاب تله مناسب به مبحث انتخاب تله مراجعه شود)

موقعیت نصب تله :

تله ها باید در سایه انداز درخت و در ارتفاع 2-5/1 متری از سطح زمین نصب شوندو تله ها طوری نصب شوند که شاخ و برگ درخت داخل تله قرار نگیرد. مناسبترین محل برای نصب تله بین تنه و خارجی ترین قسمت شاخ و برگ یک درخت می باشد. تله ها نباید در زیر یا خارج از شاخ و برگ درخت نصب شوند.

تراکم تله :

1 الی 2 تله در هر هکتار

چگونگی جمع آوری اطلاعات :

اطلاعات باید به طور هفتگی ثبت شوند. در جمعیت های بالا دفعات بیشتری برای ثبت اطلاعات در یک هفته لازم می باشد.

تفسیر اطلاعات :

تصمیم گیری در مورد کاربرد حشره کشها نباید صرفاً براساس داده های ثبت شده باشد. به این منظور باید شرایط آب و هوایی و شرایط بیولوژیکی آفت نیز در نظر گرفته شود.

تعویض تله :

هر 6-4 هفته بر اساس توصیه کارشناسان تعویض باید صورت گیرد.

شرایط نگهداری فرمون :

در دمای ^0c20-10 به مدت 6 ماه ، د دمای ^0c 10 – 4 به مدت 12 ماه، ^0c 4-0 به مدت 24 ماه و در دمای ^0c 18- بیشتر از 24 ماه قابل نگهداری می باشند.

1-6- تعدادی از فرمونهایی که جهت monitoring آفات گیاهان زراعی مورد استفاده قرار می گیرند

نام فارسی	نام علمی آفت
کرم بلال ذرت	1- Heliothis zea
کرم قوزه پنبه	2-Heliothis armigera
پیله خوار نخود	3- Heliothis Viriplaca
کرم قوزه (گوجه فرنگی)	4- Heliothis obsoleta
کرم ساقه خوار اروپایی ذرت	5- Ostrinia nubilalis
کرم خاردار پنبه	6- Earia insulana
برگخوار چغندرقند	7- Spodoptera exigua
کرم ساقه خوار برنج	8- Chilo suppressalis
بید سیب زمینی	9- Phthorimea operculella
کرم طوقه بر	10-Agrotis ipsilon
کرم طوقه بر	11- Agrotis segetum
ساقه خوار ذرت	121- Sesamia cretica
ساقه خوار ذرت	13- Sesamia nanagrioides
مگس خربزه	14- Miopardalis pardalina
کفشدوزک خربزه	15- Epilachna chrysomelina
کرم سرخ پنبه	16- Pectinophora gossypiella
کرم سرخ ثانوی پنبه	17- Pectinophora malvella
مگس لوبیا	18- Hylmia cilicrura
مگس جالیز	19- Dacus ciliatus
مگس خربزه و هندوانه	19- Dacus cucurbitae

1-7- راهنمای کاربرد فرمونهای آفات زراعی جهت ردیابی monitoring

چگونگی استفاده :

بعد از خارج کردن فرمون از لفافه بلافاصله به صورت عمودی در مرکز تله قرار گیرد و پوشش مربوطه از منطقه مونیتورینگ خارج شود. از تماس بادست خودداری شود.

زمان استفاده :

قبل از ظهور و اولین نسل آفت

تله مناسب :

تله دلتا مناسبترین تله جهت استفاده از فرمون می باشد. .( جهت انتخاب تله مناسب به مبحث انتخاب تله مراجعه شود)

موقعیت نصب تله : تله ها باید نزدیک به بالاترین ارتفاع گیاه (تقریباً در ارتفاع 1 متری از زمین) با استفاد از یک قیم نصب شوند.

برای بعضی از محصولات لازم است که تله ها چندین بار در طی رشد گیاه بالا کشیده شوند.

تراکم تله :

1 الی 2 تله در هرهکتار

چگونگی جمع آوری اطلاعات :

اطلاعات باید به طور هفتگی ثبت شوند. در جمعیت های بالا دفعات بیشتری برای ثبت اطلاعات در یک هفته لازم می باشد.

تفسیر اطلاعات : تصمیم گیری در مورد کاربرد حشره کشها نباید صرفاً براساس داده های ثبت شده باشد و به این منظور باید شرایط آب و هوایی و شرایط بیولوژیکی آفت نیز در نظر گرفته شود.

تعویض تله :

هر 6-4 هفته بر اساس توصیه کارشناسان تعویض باید صورت گیرد.

شرایط نگهداری فرومون : در دمای ^0c  20-10 به مدت 6 ماه، در دمای ^0c 10-4 به مدت 12 ماه ، ^0c  4-0 به مدت 24 ماه و در دمای ^0c  18- بیشتر از 24 ماه قابل نگهداری می باشد.

پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی

پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی

هر زمان مقدار کلسیم میوه کمتر از 2/0 در صد باشد , به طور کلی پوسیدگی گلگاه بوجود می آید. همچنین , وقوع پوسیدگی گلکاه هنگامی افزایش می یابد که کود های دارای ازت , منیزیم , پتاسیم , کلر زیاد و کلسیم پائین استفاده گردد.افزودن کود کلسیم دار و محلول پاشی آنها روی گوجه فرنگی در مزرعه و گلخانه به مقدار زیاد موجب کاهش شیوع پوسیدگی گلگاه می گردد. جذب کلسیم از خاک همبستگی زیادی با تشعشع خورشیدی و دمای سیستم ریشه دارد.

حرکت کلسیم در داخل گیاه و تجمع آن در بافت ذخیره و میوه , به حرکت تعرقی آب مربوط می شود. کلسیم فقط در آوند چوبی حرکت می کند , که این یک حرکت یک طرفه از ریشه ها به اندام هوایی می باشد.

این یک بیماری غیر انگلی گوجه فرنگی است. پوسیدگی ته میوه گوجه فرنگی در اثر کمبود کلسیم در میوه در حال نمو به دلیل عدم جذب این عنصرضروری رشد از خاک می باشد. رویش بوته های گوجه فرنگی در خاک دارای کلسیم پائین و ابیاری نامنظم به احتمال بیشتر دچار پوسیدگی ته میوه می گردند. به طور کلی پوسیدگی ته میوه وقتی شدید تر می شود که ازت به مقدار خیلی زیاد مصرف شده باشد. این مشکل می تواند در هر مرحله از نمومیوه بوجود آید اما بیشتر در مرحله یک سوم تا یک دوم رویش میوه دیده می شود. اولین علامت پوسیدگی گلگاه میوه کمی تغییر و ظاهر اب سوخته در ته میوه می باشد.این لکه در ته میوه بزرگ شده و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه در می اید. پوست روی لکه پوسیده خشک و چرم مانند می گردد. عوامل مانع تعرق مانند قابلیت استفاده کم آب , رطوبت نسبی بالا , محدودیت رشد ریشه , و دمای پائین می باشند. در اواخر فصل , کاهش نسبت سطح به حجم و تشکیل کوتین و موم بیشتر روی سطح بیرونی میوه اساسا" نفوذپذیری آب کاهش می یابد.در نتیجه , حرکت کلسیم به داخل میوه کاهش می یابد. حرکت کلسیم به سوی میوه با گذشت فصل و افزایش عناصر متحرک آوند آبکشی مانند منیزیوم , پتاسیم , فسفر و ازت همراه با انتقال مواد فتوسنتزی کاهش می یابد.غلظت کلسیم در خاک 10 برابر غلظت پتاسیم می باشد . کلسیم در خاک با کارایی خیلی کمتر از پتاسیم توسط ریشه ها جذب می شود.کلسیم یک یون دو ظرفیتی است و با افزایش ظرفیت یون ها , جذب آنها کاهش می یابد.غلظت زیاد یون های یک ظرفیتی مانند پتاسیم , سدیم و امونیوم در خاک موجب کاهش جذب کلسیم می شوند. یون کلسیم برای توسعه و تقسیم سلول ضروری است.گیاهان دو لپه به کلسیم بیشتر از گیاهان تک لپه نیاز دارند.کاربرد برگی کلسیم یک بار در هفته در طی فصل رویش موجب افزایش سفتی میوه گوجه فرنگی می گردد. علائم کمبود کلسیم بد شکل شدن نقاط رویش , و پیرامون پهنک برگ جوان , توقف رشد , ایجاد بافت مرده در برگها و مرگ مریستم می باشد.کمبود کلسیم به تدریج موجب پیری زود رس و عدم تشکیل میوه می گردد.بذور حاصل از گیاهان دچار کمبود کلسیم قدرت جوانه زنی ضعیفی دارند.کمبود کلسیم در دوره توسعه سریع سلول های میوه یک یا سه هفته بعد از تشکیل میوه شدید تر است. حداکثر سرعت رشد نسبی میوه گوجه فرنگی در 12 تا 15 روز بعد از گرده افشانی اتفاق می افتد. در این دوره توسعه سریع میوه , کلسیم برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه ضروری می باشد. شیوع بیشتر پوسیدگی گلگاه حدود هفته دوم بعد از گرده افشانی بوجود می آید. پوسیدگی ته میوه گوجه فرنگی در اثر کمیود کلسیم در خاک یا به علت عدم توانایی گیاه در جذب کلسیم از خاک به دلیل تنش می باشد.

این عارضه در میوه های رویش یافته بیش از نصف اندازه خود کمتر دیده می شود. در شرایط خشک تر خاک ، بوته مشکل بیشتر در جذب عناصر غذایی دارند.

موارد پوسیدگی ته میوه گوجه فرنگی بیشتر در بوته هایی دیده می شود که در خاک های دارای زهکشی ضعیف و با مقدار کلسیم کم دیده می شود.

سرد شدن خاک موجب بیشتر شدن این عارضه در گوجه فرنگی می شود.

انجام سله شکنی یا وجین علف های هرز نزدیک به بوته گوجه فرنگی موجب آسیب دیدن ریشه هاشود این عارضه بیشتر می شود.

بیشتر ارقام گوجه فرنگی می توانند دچار پوسیدگی ته میوه شوند اما در برخی از ارقام این عارضه کمتر دیده می شود.

کلسیم برای رشد طبیعی سلول به مقدار نسبتا" زیاد لازم می باشد. وزش باد های گرم و خشک که موجب تخلیه سریع رطوبت خاک میشود می تواند موحب افزایش این اختلال در گوجه فرنگی گردد.

1- چون این مشکل ارتباط نزدیک به تامین اب دارد و نظارت برای رطوبت خلک مهم می باشد و آبیاری قبل از ظهور علاوم تنش رطوبت انجام شود. به طور کلی ، بوته های گوجه فرنگی حداقل حدود 3 سانتی متر درهفته به شکل باران یا آبیاری نیاز دارد.

2- ایجاد مالچ یا خاکپوش می تواند به حفظ رطوبت خاک کمک نماید.

3- مصرف کود کلسیم دار در چند نوبت در طول رویش میوه گوجه فرنگی توصیه می شود.این محلول پاشی از گسترش بیشتر این عارضه جلو گیری می کند و اما بر میوه دچار شده به این عارضه را تاثیر نمی گذارد.

4- مصرف ازت را به اندازه مورد نیاز گیاه توصیه می شود از مصرف خیلی زیاد ازت جلوگیری شود.

5- انجام ازمون خاک برای تعیین میزان کلسیم قالب جذب کلسیم توصیه می شود.

کود کامل کلسیم به نام کلسان: ترکیبی ویژه حاوی 350 گرم در لیتر ترکیبات کلسیمی برای رفع کمبود کلسیم و عوارض ناشی از آن است که از طریق برگ پاشی قابل استفاده می باشد. این کود همچنین حاوی مقادیر مناسبی ازت,آهن,مس,منگنز,بور,مولیبدون,انواع اسید آمینه می باشد که باعث جذب سریع و رفع علائم کمبود در کوتاه ترین زمان شده و همچنین در افزایش شادابی گیاه بسیار موثر می باشد.

از وظایف عمده کلسیم در گیاه می توان موارد زیر را نام برد:

- استحکام دیواره سلولی و بافت های گیاهی و جلوگیری از نفوذ قارچ

- رشد مناسب لوله گرده و در نتیجه تبدیل بیشتر گل به میوه

- ترمیم جراحات در گیاهان زراعی و باغی

- کاهش تنش های محیطی مانند سرما زدگی

- افزایش طول عمر انبار داری محصولات کشاورزی

- پیشگیری و درمان عوارض فیزیولوژیکی مانند لکه تلخی ,لکه چوب پنبه ای و لهیدگی در میوه های سیب,نوک سوختگی برگ کاهو ,پوسیدگی گلگاه در هندوانه ,گوجه فرنگی,فلفل و...

روش مصرف

محصولات باغی:فبل از باز شدن جوانه ها تا قبل از گلدهی و پس از اتمام گرده افشانی تا زمان برداشت محصول به فواصل 20روز قابل استفاده می باشد.

محصولات زراعی:از زمان 6تا8برگی تا انتهای فصل رشد به فواصل یک ماهه قابل استفاده می باشد.



مصرف کود الی کمپوست شده می تواند موجب کاهش این عارضه با حفظ رطوبت کافی درخاک گردد. ذیل برای کاهش شدت پوسیدگی ته میوه توصیه می شود.کود دامی ارگومیکس از کود مرغی کمپوست و غنی شده بدست آمده است که برای گیاهان زراعی و باغی در خاک عناصر غذایی مانند ازت,فسفر , پتاسیم , گوگرد , کلسیم و همچنین عناصر ریزمغذی فراهم می سازد.وظایف مهمی در بهبود خواص شیمیایی و فیزیکی خاک دارد. حاصل خیزی خاک افزایش می یابد و خاک نرم و متخلخل می شود. از این طریق رطوبت خاک نیز نگهداری می گردد.در برخی گیاهان نشایی مانند گوجه فرنگی , خیار وغیره می توان در مخلوط خاک ظروف گلدان ها به ازای هر متر مکعب خاک به مقدار 1000-500 گرم از کود الی ارگومیکس بسته به نوع خاک مورد استفاده و نیاز گیاه مصرف نمود.



برای گسترش بیشتر ریشه های گوجه فرنگی در خاک و استفاده بهینه از اب و عناصر غذایی خاک از کود های طبیعی تکامین رایز و اگریفول و اگریفول آنتی سال (که دارای کلسیم است) ازطریق آبیاری قطره ای و یا بارانی استفاده می شود.این کود های طبیعی دارای هورمون های گیاهی , عصاره جلبک دریایی و اسید هیومیک و فولیک می باشند

مبارزه با علفهای هرز مزارع گندم

مبارزه با علفهای هرز مزارع گندم

هرگیاهی که به صورت ناخواسته وبر خلاف کشاورزدر مزرعه رویش پیداکند علف هرز محسوب میگردد،به بیان بهتر علف هرز گیاهی است که بر خلاف محصول مورد کشت در مزرعه رشد کند هرچند که خود جزو گیاهان زراعی بوده وبه تنهایی ممکن است به  یک محصول کشت شود ولی در مزرعه مورد نظر به عنوان عامل تلقی شده وعلف هرز  محسوب می گردد.

اهمیت اقتصادی وخسارت :

با توجه به رشد روز افزون جمعیت انسانی در جهان مسئله نیاز غذایی  و تامین آن به عنوان یک مشکل اصلی ودغدغه جدی همواره برای بشریت امروز جزو مسائل مهم تلقی گردیده وعلی رغم تلاش در جهت افزایش تولید ؛دائما از سوی عوامل خسارت زا اعم از زنده وغیر زنده تحت تاثیر قرارگرفته که یکی از عوامل زنده تاثیر گذار در کاهش محصول علفهای هرز هستند .

علفهای هرز به دوصورت کمی وکیفی به محصول خسارت وارد می کنند:

خسارت کیفی آن باعث کاهش کیفیت و ارزش غذایی ویا مسمومیت محصول (در صورت اختلاط بیش از حد با محصول )می شود وخسارت کمی باعث کاهش مقدار تولید در واحد سطح می گردد.

به بخشی از این خسارت های ایجاد شده اختصاراً اشاره می گردد

1- رقابت با محصول اصلی در جذب رطوبت ،مواد غذایی،اشغال فضا ونهایتاًکاهش محصول اصلی  

2- خسارت از طریق ترشح مواد سمی در داخل خاک ومسموم کردن گیاهان زراعی

3- ایجاد مسمومیت در دام وطیور وحتی خود انسان توسط بعضی از علفهای هرز سمی به صورت مختلف (اختلاط با محصول ومصرف خوارکی آن ،تماس با قسمتهای سمی و...)

4- علفهای هرز به عنوان پناهگاه ومیزبان حد واسط برخی از عوامل بیماری وآفات گیاهان زراعی محسوب می گردند وبطور غیر مستقیم می توانند خسارت زا باشند .

5- صرف هزینه ،زمان وانرژی در جهت کنترل علفهای هرز وکم رنگ شدن اقتصاد تولید محصول .

راههای تکثیر وانتشار علفهای هرز :

علفهای هرزبیشتراز طریق تولید بذر تکثیر می یابند ولی تعدادی علاوه بر تولید بذر از طریق ساقه یا ریشه های خزنده و زیر زمینی نیز تکثیر می یابند.بطوریکه اگر ریشه ها یا ساقه زیر زمینی قطعه قطعه شود از هرقطعه یک بوته جدید علف هرزمی تواند بوجود آید  . توسعه وگسترش علفهای هرز از طریق تولید زیادی بذر وجوانه زدن آنها در سالهای بعد می باشد .بذر علفهای هرز توسط عواملی مختلفی مانند:باد ،آب ، آبیاری ،حیوانات ،استفاده از بذور نا مرغوب وآلوده به بذر علفهای هرز وهمچنین توسط انتقال خاک داری بذرعلفهای هرز به مزراع دیگر که توسط ادوات کشاورزی ممکن است انجام پذیرد، منتشر می شوند .

طبقه بندی وشناسایی علف های هرز :

علف های هرز  از نظر گیاه شناسی دارای خانواده های متعدد ودارای جنس ها و گونه های زیادی هستند . علف های هرز  دارای چندین روش طبقه بندی می باشد  . طبقه بندی از نظر گیاه شناسی ، طبقه بندی از لحاظ یکساله یا دوساله و چندساله بودن و طبقه بندی از لحاظ شکل ظاهری (پهن برگ ونازک برگ بودن ) شناسایی علفهای هرز به ما در جهت کنترل بهتر آنها کمک می نماید .علفهای هرز از تنوع زیادی برخودار بوده ودر مناطق مختلف وشرایط متفاوت از قییل ارنفاع ،شیب،نوع خاک (اسیدی یا قلیایی)،رطوبت وشرایط مختلف اقلیمی علفهای هرز متنوعی را می بینیم  علفهای هرز در مقایسه با محصولات زراعی به شرایط سخت محیطی ،رطوبت کم،غیر حاصلخیز بودن خاک ودر حالت کلی به حداقل امکانات جهت رشد عادت کرده اند وبا توجه به روشهای تکثیری متفاوت کنترل آنها مشکل می باشد .در این نشریه با توجه به گستره وسیع طبقه بندی وبه منظور کاربردی کردن نوع طبقه بندی سعی کردیم تا از لحاظ شکل ظاهری علف های هرز مهم وخسارت زا را در حد توان شناسانده وروشهای کنترل آنها را یاد آورشویم .

طبقه بندی، شناسایی و کنترل  علفهای هرز

1- پهن برگ:

پیچک صحرایی (سارماشیق)

علفها هرز چند ساله بوده وتوسط بذر وساقه های خزنده (ریزوم)تکثیر می یابد. برای کنترل پیچک می توان در غیر فصل زراعی (عدم وجود زراعت در زمین)ویا زمان آیش گذاری ،در مزارع آبی ودیمزارها با استفاده از علفکش عمومی (همه چیز کش )مانند رانداپ وسم پاشی مزرعه با آن ویا منحصرا در مزارع آبی با شخم عمیق وجمع کردن ریزوم وریشه های علف هرز با دندانه میخی اقدام به کنترل کرد.

شقایق (خشخاش)

گیاهی یک ساله بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد ساقه آن در پایین کرکدار ،که با استفاده ازعلفکش توفوردی وسم پاشی در مرحله 4تا 6برگی می تواند کنترل گردد

گل گندم (گوگ ککله)

علف هرز یک ساله بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد وعلف هرز اختصاصی گندم می باشد . ساقه دارای انشعابات وبصورت کرکدار و تارعنکبوتی می باشد وکنترل آن با علف کشهای توفوردی وگرانستار می باشد.

تربچه وحشی (ترپک یا ساری چیچک)

این علف هرز یکساله واز علفهای هرز مهم مزارع گندم بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد در زمان تشکیل بوته کامل گل های زرد رنگ تولید می کند .این علف هرز براحتی توسط علفکشهای توفوردی یا وگرانستار کنترل می گردد.

فرفیون(سوتی جه)

علف هرز ی یکساله می باشد .بوته آن بدون کرک ،که توسط بذر تکثیر می یابد و از علفهای هرز عادی مزارع گندم بوده وبیشتر در مزارع دیم دیده می شود .در صورت شکسته شدن ساقه شیرابه سفید از آن خارج شده که سمی می باشد .کنترل آن توسط علفکش توفوردی می باشد.

ازمک (ایلان گولی،آق گول)

این گیاه چند ساله وبا رویش زمستانه بوده دارای انشعابات زیاد در بالا وبا گلهای سفید  میباشد که توسط بذر وریشه های سطحی  تکثیر می یابد .با علفکشهای توفوردی وگرانستار وسم پاشی در زمان مناسب کنترل می شود.

خاکشیر(شوورن)

این علف هرز یکساله که بذر آن جوانه زنی نیاز به سرمای تقربیا دراز مدت دارد ودر نقاط سرد سیری قدرت تکثیر فراوان دارد دارای بوته علفی وکرکدار وبا گلهای زرد می باشد  توسط سموم توفوردی ویا گرانستار وسم پاشی در زمان مناسب براحتی کنترل می گردد.

شیر پنیر(بی تی راخ)

این علف هرز یکساله وخزنده  بوده وبا استفاده از بوته های گندم بالا می رود .توسط بذر تکثیر یافته وعلاوه بر رقابت با گندم باعث خوابیدگی آن نیز می شود .علفکش توفوردی برروی این گیاه کم تاتیر بوده ولی گرانستار آن رابه خوبی کنترل می نماید.

ترشک (تورشک)

گیاهی چند ساله با ریشه ای قوی وضخیم  با ساقه ای ایستاده وقرمز رنگ است که توسط بذر وریشه تکثیر می یابد .سم پاشی در موقع مناسب با علفکشهای توفوردی وگرانستار آن را کنترل می کند.

خارشتر (دوه تیکانی)

گیاهی چند ساله با رویش بهاره ودارای بوته ای نیمه چوبی است .کنترل آن با سمومی مانند توفوردی مشکل بوده وبیشتر توسط عملیات زراعی مانند آیش گذاری مزرعه وشخم عمیق و جمع آوری میسر می باشد.

بابونه (بابانک)

علف هرز یکساله با رویش بهاره بوده ودارای گلهای سفید با ساقه ایستاده  است که در بالا منشعب شده ودارای موهای پراکنده می باشد وتوسط بذر تکثیر می یابد.این گیاه براحتی توسط سموم توفوردی وگرانستار وسم پاشی ازبین می رود.

تلخه (آجی ککله)

گیاهی چند ساله با رویش پاییزه و دارای بوته ای کرکدار وبه رنگ سبز مات با گلهای بنفش است که توسط بذر و ریشه تکثیر می یابد. کنترل شیمیایی آن مشکل بوده وبوسیله جمع آوری ریزومها از سطح مزرعه می تواند کنترل شود.

طبقه بندی، شناسایی و کنترل  علفهای هرز

2- نازک برگها:

یولاف وحشی (وله میر)

این گیاه از علفهای هرز مهم مزارع گندم بوده ووجود یک بوته آن در یک متر مربع از مزرعه گندم باعث افت محصول کل مزرعه تا ده در صد می گردد.این گیاه یکساله بوده وتوسط بذر تکثیر می گردد . کنترل آن توسط سم پاشی در مرحله پنجه زنی با سموم نازک برگ کش مانند تاپیک وپوماسوپر ونیز استفاده از بذور گواهی شده وبوجاری شده ممکن است.

چاودار وحشی(چودار)

گیاهی یکساله شبیه گندم با خوشه های کرکی که ارتفاع بوته آن از گندم بیشتر می باشد ودر زمان خوشه دهی براحتی در مزرعه قابل تشخیص است .سموم نازک برگ کش آنرا کنترل نمی نمایند وباید توسط روشهای زراعی مانند سر چینی خوشه ها  در مزارع بذری گندم وکشت بذور گندم عاری از بذر چاودار کنترل گردد.

قیاق(قمیش)

گیاهی چند ساله با ارتفاع بلندتر از گندم وخوشه های بزرگ قرمز ومنشعب است که با ریشه های خزنده زیر زمینی تکثیر می یابد .این گیاه داری ترشحات سمی در ناحیه ریشه می باشد که از این طریق نیز به محصول خسارت وارد می نمایند همچنین درزمان برداشت محصول به دلیل علفی وسبزبودن در برداشت با کمباین مشکل ایجاد می کند .کنترل آن در مزرعه گندم توسط سموم نازک برگ کش مشکل و یا  غیر ممکن است .برای کنترل آن در زمان آیش علاوه بر شخم عمیق وجمع اوری ریشه ها در مراحل اولیه سبز شدن نیز از سموم علف کش عمومی مانند رانداپ یا پارا کوات می توان  استفاده نمود ولی اصلی ترین راه مبارزه با این علف هرز زهکشی مزرعه واز بین بردن شوری خاک می باشد.

جوموشک (آق اوت)

گیاهی یکساله ،زمستانه وعلفی  است که توسط بذر تکثیر می یابد .سموم نازک برگ کش تقربیاًبرروی این گیاه اثر نداشته وباید توسط آیش وتناوب ونیز کشت بذور عاری از بذر علف هرز وزهکشی زمین کنترل گردد.

کنترل علف های هرز

در خصوص علف های هرز سه نکته پیشگیری ،کنترل وریشه کنی مطرح می باشد مسئله پیشگیری یعنی جلوگیری از ورود بذر با کلیه اندامهایی که هر علف هرز می تواند توسط آن تکثیر بیابد به مزرعه.  اگر این مورد به خوبی اجرا شود از خسارات جلوگیری گردیده ومقرون به صرفه می باشد ولیکن برخی از عوامل که کنترل آنها از دسترس انسان خارج است ، مسئله پیشگیری را دچار نقصان کرده است .ریشه کنی علف هرز نیز نمی تواند به طور کامل انجام پذیرد چون این امر زمانی ممکن است که همه بذور علفهای هرز در یک زمان سبز شوند تا توسط سمپاشی ویا دیگر روشها ریشه کن شود.همچنین با توجه به اینکه تعداد زیادی از انواع بذور علف های هرز می توانند در حالت خواب رفتگی به سر برده وسالهای زیادی را در این وضع بمانند لذا نمی توان آنها را ازبین برد وبطور کلی ریشه کنی کرد . بنابراین  نتیجه میگیریم که به صورت صددر صد نمی توانیم با علفهای هرز مبارزه نماییم پس راه مناسب آن روش کنترل یعنی پایین نگه داشتن جمعیت علف های هرز وکاهش دادن خسارت آنها می باشد .

کنترل توسط روشهای متنوعی انجام می پذیرد که اختصاراً به شرح زیر می باشد:

1- روش کنترل مکانیکی: یعنی استفاده از شخم با انواع ادوات کشاورزی مناسب ونیز انجام وجین دستی جهت  از بین بردن علفهای هرز.

2- روش کنترل زراعی: این روش شامل کلیه مسایل زراعی از قبیل رعایت تناوب زراعی (تعویض کشت سال به سال با محصولات دیگر)، انتخاب ارقام متناسب وپنجه ده، عملیات خاک ورزی، انتخاب زمان کاشت مناسب، تنظیم آبیاری، رعایت کاشت بذر در عمق وتراکم مناسب ونیز کشت گیاهی که توان رقابت با علفهای هرز آنها بالا است می باشد.

3- روش کنترل  بیولوژیک: یعنی استفاده از موجودات زنده مانند جانوران، حشرات، قارچها، باکتریها و... به عنوان دشمنان طبیعی شناخته شده برای کنترل علفهای هرز که در برخی موارد کاربرد داشته ولی فعلاً بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد.

4-روش کنترل فیزیکی: عمل بوجاری وجداسازی بذر علفهای هرز از بذر گندم، استفاده از آتش برای کنترل علفهای هرز در حاشیه مزراع وجاده ها جزو روش های کنترل فیزیکی می باشند.

5 – روش کنترل شیمیایی: استفاده از سموم علفکش را شامل می شود که از راههای موثر و زود بازده بوده  ولی باید اصول آن را رعایت گردد (از نظر مقدار وزمان مصرف).

6- روش کنترل تلفیقی: یعنی استفاده از مجموعه روشهای گفته شده در بالا که بهترین نتیجه را داشته وعلاوه بر صرفه اقتصادی، عوارض سموم شیمیای وآلودگی های محیط زیست  را نیز کاهش می دهد و از روشهای کنترل مورد توصیه است.

کنترل شیمیایی علفهای هرز

در کنترل شیمیایی، از سموم علفکش برای کنترل علفهای هرز  استفاده می شود .علفکشها از نظر نوع وزمان مصرف وروش های استفاده مختلف می باشند .علفکشهای عمومی ،سمومی هستند که همه نوع علف هرز وحتی خود محصول را ازبین می برند مانند راند آپ که بیشتر در مزارع تحت آیش وحاشیه مزارع وکانالهای آبیاری مصرف می گردد.

علفکشهای اختصاصی وانتخابی سمومی هستند که علفهای هرز خاصی را در محصول خاصی مانند گندم کنترل می نمایند .مثلاً علفکشهای توفوردی وگرانستار (گیاهستار)را که منحصراً علفهای هرز  پهن برگ را در مزرعه گندم کنترل می نماید ویا علفکش تاپیگ وپوما سوپر که انتخابی مزراع گندم بوده وبرای کنترل علفهای هرز  نازک برگ بکار می روند. برخی از سموم علفکش دومنظوره نامیده می شوند مانند شوالیه وآسرت که هم برای کنترل علفهای هرز  نازک برگ وهم علفهای هرز  پهن برگ در مزارع گندم مورد  استفاده قرار می گیرد.

مقدار مصرف علفکشهای رایج فوق به شرح زیر می باشد.

-علفکش توفوردی 1 تا 5/1 لیتر در هکتار

-علفکش گرانستار 20 تا 25 گرم در هکتار

-علفکش تاپیک 7/0 تا 8/0 لیتر در هکتار (در مزرعه ی جو نباید مصرف گردد)

-علفکش پوماسوپر 8/0تا 1 لیتر در هکتار

-علفکش  شوالیه 400 گرم در هر هکتار

-علفکش آسرت 2 لیتر در هکتار

در استفاده از سموم می توانیم برای صرفه جویی در زمان وانرژی، در صورت توصیه کارشناسان برخی از سموم را با هم دیگر اختلاط نماییم البته باید دقت نمود که همه سموم قابل اختلاط با هم نبوده وممکن است با هم سازگاری نداشته باشند، مثلاً  علفکشهای هورمونی  مانند توفوردی با هیچ کدام از علفکشها قابل اختلاط نیستند .ولی علفکش گرانستار با سموم ناز ک برگ کش مانند تاپیک وپوما سوپر قابل اختلاط می باشد.

کنترل شیمیایی علف های هرز

سم پاشی واصول ایمنی

برآورد وتعیین میزان آب مورد نیاز در سمپاش جهت عملیات سمپاشی نیز خیلی مهم می باشد .در سم پاش های مختلف میزان مصرف آب در هکتار متفاوت است مثلا سمپاش پشت تراکتوری بومدار  حدود 200 تا 300 لیتر آب وسمپاش پشتی موتوری 100 تا 120 لیتر آب مصرف می کنند . اگر مقدار آب استفاده شده در عملیات سمپاشی زیاد باشد سم رقیق می شود و تأثیر آن کمتر می شود و بالعکس اگر آب سمپاشی کم باشد سم غلیظ شده و به تمام مزرعه نمی رسد وحتی در قسمت های سم پاشی شده نیز ممکن است باعث گیاه سوزی شود . بنابراین قبل از استفاده از سمپاش در مزرعه می بایست نسبت به کالیبره کردن سمپاش اقدام نماییم .کالیبره  کردن یعنی  اینکه سمپاش مورد استفاده ما چه مقدار آب در یک هکتار مصرف می نماید.

نحوه ی عمل :

سطح کوچک وبا ابعاد مشخص زمین خالی را با استفاده از مقدار معینی آب خالص که درون سمپاش می ریزیم آب پاشی می کنیم وبدین وسیله مقدار آب مصرفی را به تناسب در یک هکتار بدست آورده وبعد مقدار توصیه شده از علفکش مورد نظر را به نسبت با مقدار آب لازم مخلوط کرده وشروع به سمپاشی می نماییم مثلاً اگر برای سمپاش پشت تراکتوری 400 لیتری، مقدار آب لازم برای یک هکتار 200 لیترباشد پس با یک مخزن پر (400 لیتری ) می توان سطح 2 هکتار را سمپاشی کرد وچنانچه اگر بخواهیم از علفکش تو فوردی استفاده کنیم که مقدار مصرف آن 1 لیتر در هکتار است پس باید در مخزن مقذار 2 لیتر علف کش بریزیم تا بتوانیم 2 هکتار را سمپاشی کنیم.

در سمپاشی مزارع به نکات زیر توجه داشته باشیم:

1- انتخاب علف کش مناسب و موثر در کنترل علف هرز غالب مزرعه ضمن مشورت با کارشناسان ذیربط

2- رعایت دوز سم توصیه شده و رعایت موارد فنی اختلاط و نحوه استفاده از علف کش

3- در دماهای پایین و بالا از علف کش استفاده ننماییم بطوریکه در مواقعی که هوا سرد است به دلیل توقف رشد علف هرز تاثیر پذیری علفکش کمتر خوهد بود. در استان اردبیل ودر مناطق سردسیری آن اواخر فروردین تا اوسط اردیبهشت ودر مناطق گرمسیری استان از اواخر اسفند تا اواسط فروردین بهترین زمان مصرف علفکش ها در غلات محسوب می گردد.

4- قبل از اقدام به سمپاشی از وضعیت جوی خصوصاً بارش باران ومسیر وسرعت باد اطلاع بدست آورید.زیرا بارش باران باعث شسته شدن سم از روی علفهای هرز می شود و باعث پاشش غیر یکنواخت وبادبردگی وهدر رفت علف کش یا ایجاد خسارت در مزارع همجوار نا همگون می شود.

5- از اختلاط سموم علفکش ناسازگار با هم خصوصاً علفکش های هورمونی با سایر علفکشها خودداری نماییم.

6- در هوای آفتابی شدید از سمپاشی خوداری نماییم زیرا قطرات سم باقی مانده بر روی برگ ها در شرایط آفتابی شدید باعث ایجاد لکه های گیاه سوزی بر روی گیاهان زراعی مز گردد.

7- اگر از عفکش توفوردی می خواهیم استفاده کنیم ودر مزارع همسایه محصولاتی مانند یونجه، چغندر، حبوبات وپنبه کاشته شده باشد باید دقت نماییم تا این سم به این مزارع برخورد ننمایید.

سوپر جاذب های آب (کاهش دهنده تعداد دفعات آبیاری)

سوپر جاذب های آب (کاهش دهنده تعداد دفعات آبیاری)

ایران کشوری کم آب و خشک است. با وجود این، باید دید چطور قدر آب، این مایه حیات را می دانیم: در حالی که کل آب مصرفی در ایران حدود 5/86 میلیارد متر مکعب در سال است که 80 میلیارد متر مکعب آن در بخش کشاورزی مصرف می شود، از این مقدار 65 درصد آن به علت شیوه های غلط و سنتی آبیاری هدر می رود! در رهگذر این اتلاف آب، کودهای شیمیایی نیز (به ویژه در خاک های شنی) بر اثر آبیاری غرقابی، به سرعت شویش یافته و موجب آلودگی منابع گرانبهای آبهای زیرزمینی می شوند. خشکسالی ها و فجایع زیست محیطی مرتبط، پیامد هدرروی بی رحمانه آب است

راهکار، بکارگیری شیوه های نوین آبیاری است. کاربرد هیدروژلهای سوپر جاذب، جدیدترین شیوه آبیاری برای مناطق خشک است که به کمک آن می توان تا 50 درصد مصرف آب آبیاری را کاهش داد و ضمنا از شویش کودهای محلول در آب و آلودگی آبهای زیرزمینی جلوگیری کرد.

سوپر جاذب در خاک، آب را همراه با کودهای محلول در آن، حذب کرده و بنا بر تقاضای ریشه در اختیار آن قرار می دهد. لذا این روش به تنهایی و یا در کنار سایر روش های نوین آبیاری، اگر بر اساس داده های پژوهشی و به درستی پیاده شود و تداوم یابد، می تواند ایران را از فجایع خشکسالی و زیست محیطی از یک سو، و از وابستگی شدید غذایی و رهایی از بحران اشتغال از سوی دیگر، برهاند و انقلابی در کشاورزی و اقتصاد ایجاد کند.

در زمینه کاربرد سوپرجاذبها در کشاورزی، با آن‌که در دنیا تحقیقات زیادی انجام شده است، اما نتایج آنها (به دلیل تفاوت در شرایط اقلیمی، خاک، آب و گونه‌های گیاهی) قابل تعمیم به شرایط و گیاهان ایران نیست و لذا انجام تحقیقات میدانی کشاورزی در ایران ضرورت دارد.

 سوپرآب چه می کند؟

رزینهای سوپرجاذب (سوپرآب) مواد اصلاح‌کننده جدیدی هستند که به تازگی کاربرد وسیعی پیدا کرده‌اند. این هیدروژلها، پلیمرهایی به شدت آبدوست‌اند که ضمن برخورداری از سرعت و ظرفیت زیاد جذب آب، به مثابه آب انبارهای مینیاتوری عمل کرده و در موقع نیاز ریشه، به راحتی آب و مواد غذایی محلول در آب را در اختیارریشه گیاه قرار می‌دهند. مقدار آبی که در خاک ذخیره می‌شود به ظرفیت نگهداری رطوبت خاک نیز بستگی دارد.

پلیمرهای سوپر‌آب ضمن بالا بردن ظرفیت نگهداری آب در خاکهای سبک می‌توانند مشکل نفوذناپذیری خاکهای سنگین و مشکل شویش سریع کودها وآلودگی آبهای زیرزمینی را نیز مرتفع کنند. این سوپرجاذبها از آنجاکه با جذب سریع آب به میزان صدها برابر وزن خود به ژلی با دوام زیاد تبدیل می‌شوند، در کشاورزی و باغبانی، جنگلکاری، فضای سبز و نیز در تثبیت بیولوژیکی شنهای روان، کنترل فرسایش خاک و کویرزدایی از جایگاه ویژه‌ای در دنیا برخوردارشده‌اند.

با اینکه سوپرآب، تحت فشار هم قادر به نگهداری آب جذب کرده خود است، به‌محض نیاز ریشه، آب را به سهولت در اختیار آن قرار می‌دهد. سوپرآب با جذب سریع آب و حفظ آن، بازده جذب آب ناشی از بارندگیهای پراکنده را بالا برده و در صورت آبیاری خاک، فواصل آبیاری را نیز افزایش می‌دهند. مقدار این افزایش به شرایط فیزیکی خاک، آب و هوای منطقه و میزان مصرف سوپرجاذب در خاک، بستگی دارد. استفاده از سوپرآب در کاشت نشاء و نهال، تنشهای رطوبتی را از بین برده و به سازگاری نباتات کاشته شده با محیط کمک می‌نماید.

  pHنزدیک به خنثای سوپرآب که بین 6 تا 7 است، اثر سوء بر خاک نداشته و هیچگونه سمیتی نیز ندارد. این سوپرجاذبها پس از 3 تا 5 سال، بسته به نوع آن و ترکیب خاک، توسط میکروارگانیسمها تخریب می‌شوند و لذا آلودگی زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کنند. علاوه بر نگهداری آب، سوپرآب به علت تغییر حجم مداوم (انبساط به هنگام تورم و انقباض به هنگام از دست دادن آب) میزان هوا را در خاک افزایش می‌دهد. از مزایای سوپرآب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- استفاده بهینه از آب (تا 50 درصد صرفه‌جویی درمصرف آب کشاورزی)
2- استفاده بهینه از کود و سموم شیمیایی و پیشگیری از آلودگی آبهای زیرزمینی
3- جلوگیری از تنش‌های ناشی از نوسانات رطوبتی
4- امکان کشت در مناطق بیابانی و کمک به بیابان‌زدایی و تثبیت شنهای روان
5- امکان کشت در سطوح شیب‌دار
6- پرورش و انتقال نهال با تلفات بسیار اندک
7- بسترهای کشت قارچ، هیدروپونیک و ...

دو نوع سوپر آب A200 و A300 مشخص ترین محصولات نانو آب ایرانیان هستند که اولی برای کلیه مصارف کشاورزی و دومی برای پرورش ، حفظ و نگهداری و جابجایی نهال و بسترهای کشت قارچ ، طراحی شده است . چمن آب محصول جدید ویژه چمن است

مشخصات فیزیکی - شیمیایی هیدروژل های سوپر جاذب : سوپر آب

مشخصات	هیدروژل سوپرجاذب
	سوپرآب A200	سوپرآب A300
ظاهر	دانه سفید درشت	دانه سفید ریز
مقدار رطوبت 43%	5-3	5-3
بو و سمیت	ندارد	ندارد
دانسیته (g/cm3)	1.5-1.4	1.5-1.4
pH محلول آبی	7-6	7-6
حلالیت در آب	نامحلول	نامحلول
اندازه ذرات (µm)	150-50	100-30
داکثر پایداری (سال)	7	5
حداکثر جزء قابل حل (در صد وزنی)	2-1	2-1
ظرفیت عملی جذب آب شهر: g/g	190	550
ظرفیت عملی جذب آب مقطر: g/g	220	600
ظرفیت عملی جذب محلول %0.9 (0.15 مولار)نمک سدیم کلرید(g/g)	45	60
ظرفیت عملی جذب محلول 0.15 مولار کلسیم کلرید (g/g)	17	4
ظرفیت عملی جذب محلول 0.15 مولار منیزیم کلرید (g/g)	16	3.5

هیدروژل های رنگی :

شکلهای مختلف برای اهداف تزئینی، آموزشی و گلهای زینتی و آپارتمانی طراحی شده است. این هیدروژل ها کاملا در برابر نور پایدارند و رنگ در آنها کاملا تثبیت شده و خارج نمی شود

پرورش سبزه عید با سوپر آب رنگی	سوپر آب رنگی برای مصارف تزئینی
مخلوط هیدروژل های رنگی	سوپر آب رنگی در حالت خشک و متورم

مصرف و جذب کود به روش محلولپاشی برگ

مصرف و جذب کود به روش محلولپاشی برگ

 یکی از راههای تغذیه گیاه اورگانهای بالای خاک نظیر برگها هستند . بطوریکه بعضی از گیاهان ابزی و جلبکها کلیه مواد غذائی مورد نیاز را از طریق سطح برگها جذب مینمایند . در مقابل گیاهانی که در خشکی میرویند . مواد غذائی را از دو محیط جذب مینمایند . بعضی از مواد غذائی از طریق ریشه و بعضی از گازها نظیر CO₂ ، O ₂  ، SO₂ و فتو ستنز از طریق برگ انجام میشود .

 بعلت وجود سلولهای خاص در برگها ، محدودیتهایی در جذب یونها وجود دارد ، زیرا وجود کوتیکولها محدودیتهائی را  برای جذب آب و املاح محلول در ان میشود . ازمایشات متعددی از دهها سال قبل با استفاده از ایزوتوپها صورت گرفته است جذب و انتقال مواد غذایی از طریق محلولپاشی بر سطح برگها صورت گرفته است .

 محلولپاشی از طریق برگ از اهمیت زیادی برخوردار است ولی بایستی توجه داشت مقداری را که نیاز دارد نمی تواند بطور کامل از طریق برگ جذب نمایند . هر چند عناصر اصلی نظیر N ، P ، K از طریق برگ جذب میشود ولی مصرف اینگونه کودهای پرمصرف از این طریق معمول نمی باشد .

 در بررسیهای انجام شده معلوم شد که جذب اوره از طریق برگ و تبدیل ان در گیاه بخوبی صورت میگیرد که مصرف ان در باغات معمول شده است .

 محلولپاشی موقعی موثر خواهد بود که مواد غذایی بنحوی از طریق ریشه نتواند جذب گیاه شود . این موضوع بخصوص در مورد عناصر سنگین نظیر اهن ، منگنز ، روی و مس صادق است . زیرا بعلت خصوصیات فیزیکوشیمیائی خاک این عناصر بر روی ذرات خاک فیکس شده و بحالت غیرقابل جذب در میایند در این صورت محلولپاشی موثر خواهد بود .

( با آزمایش خاک و برگ میتوان پی به این مشکل برد . ) 

 محلولپاشی در گیاهان پهن برگ بعلت  بالا بودن سطح جذب موثرتر خواهد یود . روی این اصل محلولپاشی در باغات میوه گیاهان زمینی سبزیجات ، گیاهان وجینی و نظایر انها مفید خواهد بود .

 هر چه قدر ذرات محلول کوچکتر بر روی برگ بنشیند جذب ان اسانتر خواهد بود لذا پیشنهاد میشود محلولپاشی بصورت مه پاشی انجام گردد . و این امر از سوختگی برگها نیز جلوگیری مینماید محلولپاشی یک نوع کود پاشی کمکی است .

به کارگیری مویان (سورفکتانت) موجب کاهش نیروی کشش سطحی آب شده و در نتیجه قطرات آب حالت پخشیدگی به خود گرفته و سطح تماس برگ با ذرات کودی افزایش یافته و میزان جذب برگی افزایش می یابد.

 فقط در مواقع ضروری و مشخص شدن نوع و تعداد کمبود و یا در شرایطی فیکسه شدن مواد غذایی در خاک ، شستشوی زیاد از خاک ، کمبود رطوبت و حرارت پایین خاک و یا بهر علت دیگر محلولپاشی موثر خواهد بود .  

 اثرات محلولپاشی در گیاه در مقایسه با جذب از طریق ریشه سریع در ظاهر گیاه مشخص خواهد شد . لذا در مواقع رشد سریع گیاه و یا در زمان گلدهی و رشد میوه معمولا تناسب جذب بهم خواهد خورد بنابراین در چنین مواقعی محلولپاشی کمک موثری در این زمینه خواهد داشت

در محلولپاشی غلظت پیشنهاده از سوی شرکت تولیدکننده بسیار حائز اهمیت می باشد چراکه افزایش غلظت علاوه بر احتمال گرفتگی نازل ها، موجب سوزش برگ ها نیز می گردد.

برای اطمینان از صحت انجام عملیات فوق پیشنهاد می شود کود مورد نظررا با غلظت مربوطه تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگپاشی انجام گیرد. در صورت عدم ظهور علائم برگ سوزی پس از 3 روز در گیاه، در تمام سطح مزرعه برگپاشی انجام پذیرد.

هنگام محلولپاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد چراکه وزش باد هدر رفتگی کود را یه صورت محسوس افزایش می دهد.

محلولپاشی باید در زمانی صورت پذیرد که گیاه تشنه نباشد به عبارتی محلولپاشی باید چند روز پس از آبیاری صورت پذیرد.

در محلولپاشی دوره رشد گیاه بسیار حائز اهمیت است و هرچقدر برگ گیاه جوان تر باشد کارایی جذب عناصرغذایی ازدیاد می یابد.

محلولپاشی عناصر کم مصرف پس از بکارگیری عناصر پرمصرف صورت پذیرد.

در صورت آمیختن چندین کود یا کود مربوطه با سموم ، از قابلیت اخلاط آنها مطمئن بوده واز بروز رسوب در تانک جلوگیری نمایید.

مقدمه:

کوددهی برگی (یا تغذیه برگی)شامل بکار بردن (بطریقه محلولپاشی ) مواد مغذی در سطح برگ وساقه وجذب آنها از این قسمتها می باشد. بدلیل استفاده از این روش در سیستم های معمول کشاورزی و هم در سیستم های جدید ، میتوان آن را یک روش پایدار متداول در افزایش مواد مغذی محصول دانست.

بدلیل اینکه اطلاعات موجود در باره کاربرد های مرسوم تغذیه برگی ، معمولا از طریق شرکتهای ترویجی و نشریات عمومی کشاورزی قابل دسترسی است ، این مقاله بر کاربرد تغذیه کودی در سیستم های کشاورزی ارگانیک و پایدار تاکید خواهد کرد .

تاریخچه:

تغذیه برگی به عنوان یک تامین کننده تکمیلی عناصر کم مصرف و پر مصرف ، هورمونهای گیاهی ، محرکهای رشد و سایر عناصر مفید استفاده شده است . تاثیر کود دهی برگی در افزایش محصول ، مقاومت به بیماریها و آفات و بهبود مقاومت به خشکی و نیز افزایش کیفیت محصول مشاهده شده است . پاسخ گیاه به کود دهی برگی بستگی به گونه گیاه ، شکل کود ، غلظت کود ، دفعات کاربرد کود و مرحله رشدی گیاه دارد . ترکیب کودی مورد استفاده در کود دهی برگی معمولا بر اساس مرحله رشدی گیاه یا میوه تنظیم می شود . کود دهی برگی هم چنین برای کمک به گیاه در ترمیم شوک های ناشی از انتقال از مرحله نشایی ،آسیب تگرگ و سایر عوارض ناشی از شرایط آب وهوایی سخت بکار برده می شود . در هر حال این میزان تاثیر معمولادر شرایط واقعی قابل دسترسی نیست . اغلب عدم موفقیت در تغذیه برگی ناشی از عدم توجه به اصول کاربرد برگی کود است . (به اصول تغذیه برگی در زیر توجه کنید ) سایر دلایل عدم موفقیت شامل استفاده از ترکیب نادرست یا ترکیب درست در زمان نامناسب است . تصمیم گیری درباره مواد مورد استفاده در محلولپاشی برگی ونیزمرحله رشدی گیاه برای محلولپاشی به همان اندازه که یک علم بشمار میرود یک هنر نیز هست . بدلیل آسیب پذیری نتایج تحقیقات و آزمایشات کاربرد مزرعه ای تغذیه برگی ، اظهار نظر روی مفید بودن آن هم در سیستم کشاورزی مرسوم وهم در سیستم های جایگزین متغیر است.

در هرحال یک اجماع جمعی درمورد عدم جایگزینی این روش با برنامه کود دهی خاکی متداول وجود دارد. برای پایدارترشدن عملیات مزرعه ای ، روش کاربرد برگی باید همراه با استفاده از برخی ترکیبات کمپوست و ایجاد تناوب با حبوبات باشد .یکی از مزایای تبلیغ شده در باره کود دهی برگی ، بالا بردن امکان جذب مواد مغذی از خاک می باشد . این تفکر از آن جا ناشی شده که کود دهی برگی موجب می شود گیاه مواد قندی و سایر مواد مترشحه بیشتری را از طریق ریشه به ریزوسفر ترشح کند . جمعیت میکرو ارگانیزمها ی مفید در منطقه ریشه بواسطه افزایش دسترسی به این مواد مترشحه زیاد میشود. در طی این چرخه همراه با افزایش فعالیتهای بیولوژیکـ ، دسترسی به مواد مغذی ، کنترل کننده های بیوشیمیایی بیماریها و ویتامین ها و نیز سایر فاکتورهای مفید برای گیاه نیز زیاد میشود. این یک دلیل اساسی و منطقی برای تفکر استفاده از روش کوددهی برگی درکشاورزی ارگانیک در مقابل فلسفه “تغذیه خاک نه تغذیه گیاه” میباشد.

در صورت استفاده از روش کوددهی برگی بر روی گونه های وسیعی از محصولات ملاحظه میشودصرفه اقتصادی آن عموما در محصولات باغی بیشتر از محصولات زراعی است . این به آن دلیل است که محصولات باغی ارزش بالاتری دارند و میزان مواد مغذی در آنها با دقت بیشتری کنترل میشود .به طور مثال در حال حاضر محلولپاشی برگی به صورت عمومی برای اصلاح کمبود روی در انگور ،کنترل لکه تلخی و چوب پنبه ای شدن در سیب ونیز بعنوان مکمل تغذیه ای در توت فرنگی توصیه میشود. بطور کلی جنبه اقتصادی کوددهی برگی بستگی داردبه: اول، چگونگی کاربرد موفقیت آمیز آن دوما، وجود یا عدم وجود راهکارهای اقتصادی تر از آن .

کوددهی برگی و مقاومت به آفات

یک اعتقاد اصولی در کشاورزی ارگانیک وجوددارد که تغذیه مناسب محصول موجب بروز مقاومت طبیعی به حشرات، آفات و ارگانیسمهای بیماریزا خواهد شد. در حالیکه بیشتر کاربر ان به طور سنتی سعی در رسیدن به تغذیه متعادل از طریق مدیریت مستقیم بر روی خاک (تغذیه خاکی) هستنداغلب طرز فکرهای متعددی در خصوص رابطه بین مقاومت به آفات و تغذیه گیاه وجوددارد. برخی پیشنهاد میکنند که تغذیه مناسبتر گیاهان حتما منجر به توانایی بهتر برای تحمل آفات و بیماریها میشود. اما این امر موجب ایجاد مقاومت نخواهد شد.برخی دیگر هر گونه ارتباط بین تغذیه گیاه و شیوع آفات را تکذیب میکنند.

برخی مدارک درباره وجود ارتباط بین مشکل آفات وعدم تعادل مواد مغذی وجوددارد.به طور مثال :وجود نیتروژن زیاددر محلول خاک،نیترات وآب محتوی سلول گیاهی را افزایش میدهد. این موضوع باعث افزایش جمعیت شته ها که از شیره گیاهی تغذیه میکنند میشود.

بر اساس یک نظریه عمومی در صورتیکه شیره گیاهی دارای مواد جامد زیادی باشد (که تحت عنوان بریکس اندازه گیری میشود)برای حشراتی که از آن تغذیه می کنند طعمه خوبی نخواهد بود. البته تحقیقات روی این مطلب محدود بوده و قطعیت ندارد . به طور مثال یک مطالعه در کالیفرنیا ، وبرای پیداکردن یک ارتباط بین بریکس شیره گیاهی انگور تجارتی و وجود زنجره با شکست مواجه شد. برای جزییات بیشتر درموردچگونگی تغذیه برگی برای افزایش مواد جامد شیره گیاهی به بخش “فرمولاسیون محلولپاشی برگی” مراجعه کنید. برخی حامیان کوددهی برگی ملاحظه کردند که این روش یک وسیله موثر برای تحریک سیستم دفاعی طبیعی گیاهان است. امروزه مطالعات محدودتری انجام میشود اما برخی نتایج مثبت اثبات شده است. مطالعه ای درفلسطین اشغالی که در خصوص محلولپاشی برگی فسفات روی ذرت بوده ، افزایش مقاومت در مقابل برخی بیماریها را در ذرت نشان داده است. برای مرور بیشتر در مورد مطالعات و فرضیه ها ی مرتبط با شیوع آفت و حاصلخیزی مقاله آقای gary zimmerبا عنوان “آفات محصول و حاصلخیزی ، آیا رابطه ای هست؟”توصیه میشود.

اصول تغذیه برگی

برای آنکه کوددهی برگی موثر واقع شود برخی رهنمودهای زیر باید بکار بسته شود:

* برای بهره وری بیشتر وجلوگیری از آسیب به محصول ، تهیه محلول بسیار رقیقی از فرمول کودی توصیه میشود. گاهی استفاده از یک یا نصف فنجان از ماده موثره برای هر ایکر (4047 متر مربع) برای بدست آوردن پاسخ مطلوب مورد نیاز میباشد. محلولهای با غلظت بالا بویژه آنهایی که بر پایه نمکهای معدنی هستند احتمال دارد سوزش برگی ایجاد کنند . این امر بویژه در مورد نمکهای کلرید مصداق دارد .(مانند کلرید پتاسیم )

* phمحلول مصرفی باید در حد خنثی وبین(5/8-5/5) باشد . در صورت نیاز به تغییر phمحلول میتوان از اسید ضعیفی مثل سرکه جهت افزایش اسیدیته و یا کربنات سدیم برای کاهش اسیدیته استفاده کرد .

* علاوه بر ph نوع آب مصرفی در محلولپاشی را نیز مد نظر قرار دهید :

- پاک بودن آب: ذرات ریز و نامحلول می تواند بسرعت نازلها را مسدود کند حتی محلولهایی که بخوبی تهیه شده اند و از صافی رد شده اند می توانند در صورت وجود مواد معلق (سوسپانسیون ) زیاد موجب گرفتگی شوند .

- آلودگیهای شیمیایی وبیماریزا : برخی از منابع آب آلودگی دارند و نباید برای تغذیه برگی استفاده شوند . در صورتیکه در مورد وجود ارگانیزمهای بیماری زا مشکوک بودید میتوان براحتی آب را با مقدار کمی پر اکسید هیدروژن گندزدایی کرد.

- کلرین : کلر زنی آب باکتریهای مضر را از بین نمی برد . اما در عین حال می تواند ارگانیز مهای مفید را نیز از بین ببرد . قبل از استفاده اجازه دهید آب در تانکر رو باز به مدت یک شب بماند ، آب دکلرینه شده (بدون کلر ) و برای ترکیبات دارای موجودات زنده مفید بی ضرر خواهد بود .

* بهترین تاثیر محلول پاشی زمانی است که محلول بصورت ریز مه پاشی شود . که این عمل را میتوان از طریق افزایش فشار محلول پاش یا با استفاده از پمپهای بوم دار با نازلهای واژگون که محلول را با زاویه 45 درجه روی گیاه می پاشند انجام داد .

* عملیات محلولپاشی باید در زمانی که هوا آرام است و سرعت باد در حد اقل است انجام گیرد که این امر بویژه زمانی که از مه پاشها استفاده می شود موجب میشود محلول براحتی روی برگ پاشیده شود .

* اگر محلول سطح زیرین برگ را هم پوشش دهد باعث افزایش جذب خواهد شد این امر زمانی دارای اهمیت است که روزنه های بیشتری در زیر برگ وجود داشته باشد .

* همیشه کوددهی برگی را تا رسیدن هوا به 80 درجه فارنهایت(27º) یاکمتر به تاخیر بیاندازید جذب در درجات حرارت بالاتر بسیار ضعیف است چون روزنه های گیاه در حرارتهای بالا بسته است . برخی از محلول پا شیهای خیلی موثر تغذیه برگی در موقع عصر یا صبح خیلی زود انجام می گیرد . زمانیکه حرارت بسیار مطلوب ووزش باد در حداقل است .

* در شرایط آب وهوایی مرطوب جذب بیشتری اتفاق می افتد . .وجود شبنم زیاد در روی برگها ، تغذیه برگی را تسهیل میکند . افزودن مواد چسبنده به محلول ،سطح کشش روی برگ را کاهش داده و باعث افزایش جذب میشود .

* به احتمال اثر متقابل ترکیبات محلول کود برگی توجه کنید . برخی مواد با هم ناسازگار هستند و نباید با هم مخلوط شوند . آنها ممکن است رسوب ایجاد کنند که باعث گرفتگی نازلها می شوند . بر چسب روی خیلی از محصولات در مورد احتمال نا سازگاری آنها با سایر مواد هشدار لازم را میدهند . اگر هیچ گونه اطلاعاتی در دسترس ندارید مقداری از مواد را در یک شیشه با آب مخلوط کنید و آن را تکان دهید اگر هیچگونه رسوبی ندیدید مشکلی برای محلولپاشی ندارید . برای آسودگی و صرفه جویی هزینه ، کودهای برگی را میتوان با حشره کشها نیز مخلوط کرد . با خواندن بر چسب تولیدات ونیز آزمایش تست رسوب از عدم ناسازگاری مطمئن شوید.

کاربرد تکنولوژیهای جدید در کود دهی برگی :

دو تکنولوژی جدید برای کود دهی برگی معرفی شده است . اولین روش محلولپاشی الکترواستاتیک است که ذرات اسپری شده را باردار کرده و باعث میشود آنها بسهولت روی برگ بچسبند . روش دوم که بنام sonic bloom شناخته شده از امواج صوتی برای افزایش جذب مواد مغذی استفاده میکند .برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد محلول پاشی الکترو استاتیک با کارخانه سازنده آن تماس بگیرید . برای اطلاعات بیشتر در sonic bloom با آدرس ATTRAتماس بگیرید

فرمولاسیون محلول پاشی برگی:

متاسفانه اغلب کود دهی برگی بدون داشتن هدف روشنی انجام می شود برخی از تولید کنندگان بوسیله بازاریابها متقاعد میشوند که محلول پاشی یک ترکیب ویژه برای محصولشان مفید خواهد بود .تغذیه برگی نیاز دارد که بعنوان یک روش اتفاقی تلقی نشود . راههای متعددی برای تعیین نیاز به کود دهی ، مفید بودن آن ،و موادی که باید بکار برده شود وجود دارد. دامنه این روشها از رویکرد های تجزیه ای متداول تا برخی که بوسیله روشهای غیر علمی توجیه میشوند ،گسترده است . برخی رویکردها که برای کشاورزان مفید است در اینجا بحث میشود .

تاریخچه کمبودها یا علائم :

در مناطقی که تو لید محصول به طور متناوب انجام میشود و نیز در جاهاییکه اثرات متقابل خاک و برخی محصولات مطالعه شده، کمبود برخی مواد مغذی قابل پیش بینی است . جاییکه این کمبودها باعث بلوکه شدن مواد مغذی و میکروالمانها میشوند کود دهی برگی اغلب وسیله ای مفید برای اصلاح کمبود ها بشمار میرود . به طور مثال تغذیه برگی بطور روتین در برخی مناطق برای مدیریت کمبود روی در گردو استفاده میشو.د . همچنین محلول پاشی کلسیم اغلب برای جلوگیری از پوسیدگی انتهای گل گوجه فرنگی توصیه میشود .

تصمیم برای محلول پاشی در چنین مواردی اساسا به استناد آزمایشات قبلی میباشد و اغلب با اطلاعات آزمایش خاک یا مشاهده علائم مزرعه ای تقویت میشود .

آزمایش بافت گیاهی :

آزمایش مواد مغذی برگ قابل اعتمادتر از علائم گیاهی یا آزمایش خاک برای اثبات وجود کمبود ها است .بهر حال میتوان با همه یا بدون همه آنها کار کرد .

در مزارع وسیع محصولات باغبانی با ارزش زیاد ، مثل گردو های تجاری و گوجه فرنگی انجام آزمایش بافت یک امر معمول است . شاید این متداول ترین وسیله پذیرفته شده برای تشخیص کمبود مواد مغذی باشد . مناسب بودن تغذیه برگی بعنوان یک روش اصلاحی معمولا به نوع ماده مغذی دارای کمبود بستگی دارد .به عنوان مثال در کمبودهای میکرو المانها محلول پاشی برگی بیشتر استفاده میشود تا زمانیکه ما کمبود موادی مثل نیتروژن ، فسفات ، یا پتاس را داریم . بیشتر آزمایشگاهها ی تجزیه خاک آزمایشات یرگی را توصیه میکنند . به طور نمونه دانشگاه آرکانزاس یک برنامه ویژه در تجزیه برگی ذغال اخته دارد که یک محصول با ارزش در منطقه بشمار میرود . باید بدانیم که یک آنالیز دقیق برگی بستگی به یک نمونه برداری خوب دارد .

رفرکتومتر (دستگاه انکسار سنج ):

وسیله ای که برخی تولید کنندگان آن را در تغذیه برگی مفید یافته اند دستگاه رفرکتومتر است . رفرکتومتر دستگاهی با قیمت کم و قابل حمل است که مواد جامد محلول در شیره گیاهی را (عموما قند ها را ) بوسیله اندازه گیری میزان شکست نور تابیده شده به محلول اندازه گیری میکند .

در صد بالای مواد جامد موجود ، موجب تغذیه بهتر گیاه میشود . شواهد جدید توضیح دهنده بسیاری از مسائل در باره وجود ارتباط بین تغذیه برگی با بریکس بالا و مقاومت در برابر آفات است .

روش استفاده از رفرکتومتر در تغذیه برگی نسبتا ساده است . ابتدای کار با عصاره گیری از یک یا چند نمونه از محصول شروع میشود این کار با له کردن یا فشردن برگها یا ساقه نمونه با یک وسیله مثل سیر خرد کن یا وسایل مشابه دیگر انجام میشود . عصاره تهیه شده را در رفرکتومتر برای انجام اندازه گیری و ثبت نتیجه قرار دهید . سپس از یک وسیله اسپری کننده برای مرطوب کردن یک نمونه کوچک از برگ محلولپاشی شده استفاده کنید بعد از مدت کوتاهی شیره آن را خارج و توسط دستگاه اندازه گیری کنید . اگر بریکس آن افزایش یافته باشد تغذیه برگی بوسیله این مخلوط قابل توصیه است . با آزمایش چند نمونه از مخلوط های موجود شما میتوانید بهترین ترکیب برای محلول پاشی را مشخص کنید . البته یک نمونه شامل آب خالص نیز بعنوان شاهد باید در همان زمان برای کاهش تاثیر هر گونه تغییرات بدلایلی غیر از کوددهی داشته باشید .

استفاده از رفرکتومتر در میان طرفداران تئوری REAMS BIOLOGIC IONIZATIONبه اندازه افراد معتقد به سیستم های جایگزین جدید در کشاورزی عمومیت دارد . در هر حال این روش با وجودیکه هنوز به اندازه کافی تحقیق نشده به طور گسترده پذیرفته شده است .

برای اطلاعات بیشتر در مورد رفرکتومتر و استفاده از آن در تغذیه برگی و مدیریت محصول به بخش 14و15 هند بوک کشاورزی غیر سمی نوشته ویلد و وارد و همچنین بخش 16 و ضمیمه 1و3 کتاب علوم کشاورزی نوشته اندرسون مراجعه کنید .

یک منبع خوب ONLINEبنام استفاده از رفرکتومتر برای آزمایش کیفیت میوه ها و سبزیجات نیز وجود دارد .

ترکیب کودی برای کوددهی برگی:

کودهای سنتتیک ( مصنوعی) :

بیشتر مواد کودی قابل حل متداول ، میتوانند برای کوددهی برگی مورد استفاده قرار گیرند .مخلوطهای مایع و فرمولاسیونهای پودر قابل حل به ترکیبات محلول در آب ( که حاوی اندکی از آلاینده ها نیز هستند) ترجیح داده می شوند . در هر حال برای کاهش آسیب های گیاهی باید از کود های حاوی مقدار قابل توجهی از کلرین اجتناب کرد . توجه داشته باشید که استفاده از کود های سنتتیک در محصولات ارگانیک مجاز نیست .

کود های آلی:

کودهای تهیه شده از ماهی (امولسیون ماهی یا پودر ماهی ) و جلبک دریایی (پودر محلول جلبک دریایی یا عصاره جلبک دریایی ) بعنوان رایج ترین تغذیه کننده های برگی در محصولات آلی بشمار میروند که بطور جدا گانه و یا بطور ترکیبی بکار برده میشوند .

اطلاعات در مورد این کود ها قابل دسترس است ، هر دوی آنها عموما طی سالیان گذشته استفاده می شدند .
هند بوک کشاورزی سالم اطلاعاتی در مورد استفاده از کودهای تهیه شده از ماهی در تغذیه برگی وهم در کاربرد خاکی به خوانندگان ارائه نموده است .

کتا بهای مختلف آقای لی فرایر، مثل باغبانی بیو (bio gardeners bible)منابع خوبی در مورد کود ماهی هستند .

در مورد نوعی جلبک قهوه ای بزرگ بنام kelpنیز جزئیات ومنابع خوبی در ATTRA وجود دارد.

بدلیل وجود ترکیبات مغذی و نیز خواص ضد بیماری ، عصاره ها (دم کرده های گیاهی ) بعنوان یک محلول مفیدبرای برگ پاشی در بین مردم شناخته شده است. برای اطلاعات بیشتر در باره کمپوست گیاهی به راهنمای کمپوست گیاهی نوشته اینگهام مراجعه کنید . سایر مواد ارگانیک محلول و آنهایی که بسهولت ساخته می شوند مثل خون خشک شده ، فضولات خفاش ، فضولات کرم ها، کود عصاره گیاهی ، نمکهای معدنی، ملاس قند ، شیر ، ویتامین B، عصاره گیاهی برخی گیاهان مثل گزنه یا گیاه دم اسبی نیز برای محلولپاشی برگی بکار برده میشود.

پیوستهای متعددی تهیه شده اند که جزئیات بیشتری در مورد اینها وسایر ترکیبات مناسب برای کود دهی برگی را به خوانندگان ارائه می نمایند.

هم چنین دراین زمینه مقاله آقای کانتیزانو با عنوان”چه چیز برای تغذیه برگی بکار ببریم ؟” مطالببسیار آموزنده ومفیدی دارد. این مقاله در باره منابع ویژه تولید کود های برگی ونیز توصیه های عمومی در خصوص نحوه بکارگیری بحث نموده است.

کوددهی برگی در کشاورزی ارگانیک:

تولید کنندگان ارگانیک باید موقع خرید کودهای تغذیه برگی مراقب باشند . همه محصولات تایید شده کاملا پاک نیستند . بعضی با مواد کودی معمولی مخلوط شده اند . برخی محرکها ، بیو کاتالیستها ، وسایر مواد ممنوعه که حاصل مهندسی ژنتیک هستند ، نیز ممکن است وجود داشته باشند .

تولید کنندگان محصولات ارگانیک باید در موقع استفاده از کودهای تولید شده برپایه عصاره های گیاهی مراقب باشند برخی مقررات در مورد زمان استفاده از این نوع کودها وزمان برداشت محصول محدودیتهایی وضع نموده اند .

دست کاری کودهای تغذیه برگی:

شیوه عمل در کوددهی برگی میتواند روی گل دهی ، میوه دهی، اندازه میوه ، میزان رشد رویشی ، و سایر مشخصات گیاهی تاثیر داشته باشد. تولید کنندگان سبزی وعلوفه با انتخاب دقیق ترکیبات کوددهی برگی می توانند به رشد سریع وعملکرد بالاونیز افزایش باروری دست یابد. این تفکردر میان کشاورزان معمولی بطور قابل قبولی پذیرفته شده است .

بسیاری از تولید کنندگان مرکبات متوجه شده اند با استفاده از تغذیه برگی گیاه با کودهای مخلوط پتاس ونیترات (که رشد رویشی گیاه را افزایش میدهند ) میتوانند اندازه میوه را افزایش دهند.

بطور معمول مخلوط های کودی حاوی پتاسیم ونیترات وکلسیم و کلرین و برای افزایش رشد رویشی و اندازه میوه بکار برده میشوند . مخلوط های حاوی نیتروژن وفسفر ، سولفور ، ومنگنز تبدیل به میوه و باروری بذر را افزایش میدهند .

زمانیکه این دانسته ها به کشاورزان تواناییهای مدیریتی بیشتری میدهد ، آنها نباید اقدام به دست کاری زیاد ترکیبهای کودی نمایند . هریک از محصولات (بویژه محصولات باغی ) به مقدار معینی از مواد افزایش دهنده رشد رویشی یا افزایش دهنده های محصول در طی فصل رشد ، نیاز دارند.

تنظیم نادرست زمان یا تلاش برای افزایش حداکثر مقدار مواد ، ترکیب کودی ، میتواند نتایج مایوس کننده ای در برداشته وهزینه بر نیز باشد. هم چنین توجه داشته باشید اینگونه دستکاری ها بویژه برای محصولات ارگانیک گواهی شده که سعی میشود با مقدار بسیاری کمی از کودهای محلول تولید شوند، میتواند مشکل ساز باشند .

بشری امین

کشاورزی

کشاورزی

کشاورزی به تولید مواد غذایی و کالا از راه زراعت و جنگل داری و دامداری است.کشاورزی همان چیزی است که به ظهور تمدن منجر شد. مطالعه کشاورزی به نام علم کشاورزی شناخته می شود.

کشاورزی شامل طیف وسیعی از تخصص‌ها و فنون، از جمله راه هایی برای گسترش زمین‌های مناسب برای زراعت گیاه، حفر کانال‌ها و فرم‌های مختلف آبیاری می باشد.

در دنیای امروز با نگرانی‌های موجود و کمبود منابع نیاز است تا کشاورزی را به سوی کشاورزی پایدار (مثلا کشاورزی زیستی) یا کشاورزی فشرده (مثلا صنعتی) پیش ببریم تا بتوانیم نیازها را در آینده برطرف نماییم.

زراعت مدرن، اصلاح نباتات، سموم، دفع آفات و کود و پیشرفت‌های تکنولوژیک به شدت باعث افزایش بازده محصول می شوند ولی باید در نظر داشت که این محاسن در کنار عیوبی چون آسیب گسترده زیست محیطی و اثرات منفی سلامت انسان حاصل می شوند.

شیوه‌های مدرن در دامپروی نیز به همین گونه است یعنی با افزایش تولید گوشت ما مشکلاتی چون ستم به حیوانات و طبعات بهداشتی ناشی از آنتی بیوتیک‌ها، هورمون رشد، و سایر مواد شیمیایی که معمولاً در تولید گوشت‌های صنعتی استفاده می‌شود را داریم.

محصولات کشاورزی را می توان به صورت عمده به غذاها، الیاف، سوخت، مواد اولیه، دارو و زینت آلات تقسیم نمود.

غذاهای عبارتند از غلات، سبزیجات، میوه‌ها، و گوشت. الیاف عبارتند از پنبه، پشم، کنف، ابریشم و کتان. مواد خام مانند چوب.

مخدره عبارتند از تنباکو، الکل، تریاک، کوکائین. از دیگر مواد مفید توسط گیاهان، از رزین می توان نام برد. سوخت‌های زیستی شامل متان از زیست توده‌ها، اتانول و بیودیزل.

در سال ۲۰۰۷، حدود یک سوم از کارگران جهان در بخش کشاورزی شاغل بودند. اگرچه در سال ۲۰۰۳ تعداد کمتری در بخش کشاورزی مشغول بودند اما به دلیل آگاهی کشاورزی در سال ۲۰۰۸ این آمار به سرعت افزایش یافته.

همچنین در بخش‌های دیگر کشاورزی مانند اقتصاد کشاورزی هم تعداد قابل ملاحظه ای مشغول به کار اند.

با این که بیش از یک سوم جمعیت جهان در این بخش مشغول اند ولی این بخش تنها ۵٪ از سود خالص جهانی را به خود اختصاص داده است.

 

منبع : ویکیپدیا 

آب بزرگترین نیاز کشاورزی

مقدار آب قابل دسترسی برای کیفیت ورشد مناسب گیاه از اهمیتی حیاتی برخوردار است.بااین وجود ظرفیت حفظ آب ومواد غذایی خاک بخصوص در زمین های شنی پایین است. مقادیر زیادی از آب باران وآب آبیاری از طریق شست وتبخیر به هدر می روند . مواد غذایی خاک در محدوده ی ریشه با آب شسته می شوند. طی دوره های طولانی خشکسالی میزان رطوبت خاک به کمتر از حداقل احتیاج کاهش یافته وباعث ضعف یا نابود شدن گیاه می شود.خشکسالی ها و فجایع زیست محیطی یکی دیگر از پیامد های هدرروی بی رحمانه آب است.

 در نتیجه پیدا کردن راهی بری جلوگیری از هزینه های فراوان آبیاری های مکرر به دلیل قیمت روبه رشد آب ،این منبع محدود ونیروی کار غیر قابل اجتناب به نظر می رسد.

لذا راه حل مناسب بکارگیری شیوه های نوین آبیاری میباشد. کاربرد هیدروژلهای سوپر جاذب، جدیدترین شیوه آبیاری برای مناطق خشک بوده که به کمک آن می توان از 50 تا 70 درصد مصرف آب آبیاری را کاهش داد و ضمنا از شسته شدن کودهای محلول در آب و آلودگی آبهای زیرزمینی جلوگیری نمود.

سوپر جاذب در خاک، آب را همراه با کودهای محلول در آن، جذب کرده و بنا بر تقاضای ریشه در اختیار آن قرار می دهد. لذا این روش به تنهایی و یا در کنار سایر روش های نوین آبیاری، می تواند ایران را از فجایع خشکسالی و زیست محیطی و همچنین از وابستگی غذایی برهاند و انقلابی در کشاورزی و اقتصاد ایجاد نماید..

  

سختی آب

سختی آب

عناصر ایجاد کننده سختی آب

سختی آب که معمولا، قابلیت آب در فعل و انفعال با صابون را تداعی میکند، به مجموعه املاح کلسیم و منیزیم موجود در آب که بر حسب میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم بیان می شود اطلاق میگردد

صابون عمدتا توسط کلسیم و منیزیم قابل ترسیب است، ولی به غیر از آنها فلزات دیگری نظیر آلومینیوم ، آهن ، منگنز ، استرانسیم و روی نیز در ایجاد سختی آب شرکت می‌کنند، ولی از این نظر که دو عنصر اولی در مقادیر زیاد در آبهای طبیعی وجود دارند، لذا سختی آب بطور عمده بر اساس این دو سنجیده می‌شود. ولی با وجود این ، اگر مقادیر فلزات دیگر قابل توجه باشد، باید آنها را نیز محسوب داشت.

محاسبه سختی آب

مقدار سختی آب ، برحسب اکی‌والانهای کربنات کلسیم آنها محاسبه و بیان می‌شود.

تقسیم بندی سختی آب

سختی آب را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد:

سختی موقت

سختی موقت (Temporary Hardner) را سختی کربناتی (Carbonate Hardner) نیز می‌نامند. این سختی ، مولود بی‌کربنات کلسیم و منیزیم است که عمدتا به کمک حرارت و یا ازدیاد PH کاهش می‌یابد.

سختی دائم

سختی دائم (Permanent Hardner) را سختی غیرکربناتی (Noncarbonate Hardner) نیز می‌نامند. این سختی ، با حرارت دادن قابل حذف نیست.

اهمیت سختی آب

مقدار سختی آب ، علاوه بر اینکه در آبهای صنعتی اهمیت وافر دارد، از نظر بهداشت عمومی نیز اهمیت خاصی دارد. کلسیم که یکی از عوامل سختی آب است، در رشد استخوان و حفظ تعادل بدن دخالت داشته، ولی به همان اندازه ، سولفات کلسیم به علت کمی قابلیت هضم ، ناراحتیهایی در دستگاه هاضمه بوجود می‌آورد.

گاهی توصیه می‌شود که جهت تامین بهداشت و سلامت مصرف کنندگان ، آهک به آب آشامیدنی افزوده شود. بعضی دانشمندان معتقدند، بهتر است کلسیم و منیزیم لازم بدن توسط غذا تامین شود و حتی‌الامکان از آبهای سبک برای شرب استفاده شود. باید توجه داشت که بدن نسبت به سنگینی موجود در آب مورد مصرف خود حساسیت دارد، چنانچه این نوشیدنی تغییر یابد، ممکن است در دستگاه گوارش ایجاد اخلال نماید و این موضوع را به اصطلاح آب به آب شدن می‌گویند.

طبقه بندی آب از نظر سختی

سختی آب (کربنات کلسیم mg/lit) 55 - 5   100 - 56 200 - 101   500 - 201 نوع آب     سبک   سختی کم      متوسط      خیلی سخت

در بعضی از طبقه بندیها حداکثر سختی آبهای قابل شرب ، 300 میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم تعیین شده است.

تاثیر قلیائیت در سختی آب

اگر قلیائیت کل آب ، مساوی یا بیشتر از سختی کل باشد، تمام سختی آب به صورت سختی کربناتی خواهد بود. در صورتی که که قلیائیت کل ، کمتر از سختی باشد، سختی کربناتی آب معادل قلیائیت بوده و سختی دائم ، اختلاف بین سختی کل و قلیائیت است.

واحدهای بکار رفته در سختی آب

در صورتی که مقادیر کاتیونهای مختلف برحسب میلی گرم بر لیتر (ppm) در دست باشد، معمولا جهت سهولت ، به کمک فاکتورهایی که از تقسیم وزن مولکولی کربنات کلسیم به وزن اتمی هر یک از عناصر بدست آمده ، کلیه این مقادیر برحسب کربنات کلسیم محاسبه و بیان می‌گردد. سختی آب ، معمولا بر حسب ppm یعنی mg/lit بیان می‌شود. علاوه بر این ، واحدهای آلمانی ، انگلیسی ، فرانسوی ، آمریکایی را نیز در بیان آن بکار می‌برند؛

هر یک از درجات فوق به ترتیب برابر 17.9 و 14.3 و 10 و 17.2 میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم است.

بشری امین

انواع روشهای آبیاری

انواع روشهای آبیاری

آبیاری از نظر علمی تعابیر مختلفی دارد اما به معنای واقعی کلمه ، پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌باشد. هر چند فقط 15 درصد از زمینهای کشاورزی دنیا تحت آبیاری قرار دارند و 85 درصد بقیه به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم جهان از همین زمینهای آبی حاصل می‌شود. که این خود نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است.

به طور کلی آبیاری‌های نوین به شکل تحت فشار و به دو شکل کلی آبیاری قطره‌ای و بارانی انجام می‌شود. راندمان آبیاری بارانی تا 70 درصد و آبیاری قطره‌ای تا 95 درصد است ، یعنی در سیستم آبیاری بارانی تا 20 درصد و در سیستم آبیاری قطره ای تا 5 درصد آب تلف می‌شود ، در حالیکه در آبیاری مزارع به روش سطحی حتی با انجام هزینه‌های گزاف و تسطیح اراضی راندمان آبیاری از 50 درصد تجاوز نمی‌کند و در وضعیت سنتی که اکثر اراضی کشور ما به همین ترتیب آبیاری می‌شوند این میزان حتی کمتر از 35 درصد می‌باشد. این بدین معنی است که اگر از روشهای آبیاری بارانی و قطره‌ای استفاده نکنیم، 65 درصد آب مزارع از بین می‌رود و با احتساب آب تلف شده در کانالهای انتقال، میزان تلفات از میزان 75 درصد نیز تجاوز می‌کند. لذا با استفاده از سیستمهای آبیاری تحت فشار می‌توان از تلفات آب جلوگیری کرد تا به رشد اقتصادی و به دنبال آن به توسعه پایدار در همه زمینه‌ها دست یافت . 

1- آبیاری سطحی   

آب از نهر آبیاری یا لوله دریچه‌دار در سطح خاک جریان یافته و با نفوذ تدریجی در خاک در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرد. آبیاری سطحی به سه روش آبیاری کرتی – آبیاری نواری و آبیاری شیاری انجام می‌شود.

 روش های آبیاری سطحی بدلیل پایین بودن سرمایه گذاری اولیه ، هزینه کم تعمیر و نگهداری و نیاز به انرژی کمتر نسبت به روشهای آبیاری تحت فشار ، یکی از متداولترین روشهای آبیاری در دنیا می باشد..

بدلیل ماهیت ذاتی روابط آب و خاک ، راندمان پایین و پیچیده بودن مدیریت آبیاری از عمده نقاط ضعف این روش به شمار می آید که این ناشی از درجه اتوماسیون پایین ، عدم امکان بکارگیری ابزار و تاسیسات اندازه گیری و کنترل جریان و از طرف دیگر نیاز به نیروی کارگری ماهر در این روش آبیاری می باشد . پیشرفتهای اخیر در تکنولوژی روشهای آبیاری سطحی بطور قابل ملاحظه ای برتری سیستم های تحت فشار را از نظر بازدهی کاهش داده و یا در برخی شرایط از بین برده است .

با توجه به مشکلات و مسائلی که در استفاده از نهرهای خاکی برای آبرسانی به مزارع وجود دارد ، ایجاب می کند تا دیگر روشهایی که برای این منظور می تواند به کار برده شود نیز مورد ارزیابی قرارگیرد تا ضمن حفظ مزایای آبیاری سطحی ، از معایب آن کاسته گردد .

استفاده از لوله های دریچه دار از جمله تکنیکهایی است که باعث حذف برخی از نقاط ضعف آبیاری سطحی گردیده است . در آبیاری با این روش ، لوله های پلی اتیلن نرم مجهز به دریچه های قابل تنظیم جایگزین نهرهای خاکی داخل مزرعه ( کانالهای درجه4) می گردد . نتایج ارزیابی صورت گرفته در کشور های مختلف جهان اعم از استرالیا ، چین و مصر و ایران نشان می دهد که کاربرد لوله های دریچه دار در روشهای آبیاری سطحی باعث کاهش مصرف آب به میزان 28-25 درصد و افزایش راندمان کاربرد آب تا حدود 30درصد نسبت به روشهای سنتی می گردد . از مزایای دیگر این روش می توان به مدیریت و بهره برداری ساده ، آبشویی آسان ، ذخیره 5 درصدی در اراضی کشاورزی ، یکنواختی بیشتر در توزیع آب ، حفظ انرژی بدون تاثیر در بازدهی محصول و امکان استفاده از آب با کیفیت پایین ( از لحاظ فیزیکی و شیمیایی ) در آبیاری بدون آسیب رساندن به سیستم ( برخلاف سیستم های آبیاری و قطره ای ) اشاره نمود .

لوله های دریچه دار

استفاده ازلوله های دریچه دار جهت بهبود روشهای آبیاری سطحی به ویژه آبیاری ردیفی ازدهه 1960میلادی دردنیا رواج یافت. لوله های اولیه ازجنس آلومینیوم ساخته می شدند، اما با پیشرفت صنایع پتروشیمی و تولید مواد پلیمری و پی وی سی ، به تدریج این مواد جایگزین آلومینیوم شده وسیستمی بسیارمقرون به صرفه ، سبک وکارآمد را پدیدآوردند که قادر بود جایگزین جوی ها وکانال های سنتی درسیستم رایج آبیاری سطحی گردد.

لوله های دریچه دار عبارتست از لوله های پلی اتیلن نرم مجهز به دریچه های قابل تنظیم که بعنوان مجاری درجه 4 می توانند جایگزین مناسبی برای کانالهای خاکی گردند . در این سیستم آب بجای نهر خاکی در لوله جریان داشته و تلفات ناشی از نشت آب در کانالهای خاکی به حداقل خواهد رسید . این لوله ها که در کلاف های 100 و 200 متری ساخته می شود ، بوسیله گیره مخصوص به دهانه خروجی آبگیر و یا به یکدیگر متصل شده و در امتداد طول قطعه آبیاری به طول مناسب مستقر می گردد . لوله ها در فواصل معین مجهز به دهانه های خروجی آب ( دریچه ) می باشند و مقطع دهانه هر دریچه بوسیله کلاهک مخصوص قابل تنظیم است . بطوریکه مقدار جریان خروجی از هر دریچه را می توان متناسب با مقدار مورد نیاز با مقدار مورد نیاز ( حداکثر 5/2 لیتر در ثانیه ) تنظیم نمود .

نتایج و مباحث ارائه شده در این مقاله بیانگر این مطلب می باشد که استفاده از لوله های دریچه دار ابزار اصلی برای بهبود سیستم های آبیاری سطحی بشمار می آید . طراحی مناسب لوله های دریچه دار به همراه تسطیح دقیق ، می تواند یکنواختی توزیع آب و ذخیره آب آبیاری را در اراضی زراعی و باغی بهبود ببخشد . در حالیکه تولید محصول نیز در مقایسه با روش آبیاری سطحی سنتی به طور چشمگیری افزایش می یابد . بعبارت دیگر در مقابل روش های آبیاری سطحی سنتی ، سیستم لوله های دریچه دار دارای مزایای همچون یکنواختی بیشتر در توزیع آب ، کاهش مقدار آب آبیاری و همچنین حفظ انرژی بدون تاثیر در بازدهی محصول را می باشد . همچنین این سیستم دارای قابلیت فراوانی از جمله انعطاف پذیری ،  بهره برداری آسان ، نیاز کم نیروی کارگری و جابجایی آسان می باشد.

از آنجا که در بسیاری از مناطق کشور آب با کیفیت پایین ( فیزیکی – شیمیایی ) بعنوان یک منبع آب قابل دسترس برای استفاده در محصولات کشاورزی مطرح می باشد که سیستمهای آبیاری تحت فشار (قطره ای و بارانی ) بدلیل غلظت بالای مواد نمی توانند برای آبیاری با این نوع آب ها مورد استفاده قرار گیرند ، سیستم لوله های دریچه دار برای آبیاری اراضی تحت پوشش می تواند بدون کاهش راندمان و مشکلات تخریب سیستم ، برای اینگونه آبها به ویژه با غلظت مواد رسوبی با اطمینان بکار برده شود .

استفاده ازلوله های دریچه دار در کشت های ردیفی دارای مزایای متعددی است که درذیل به تعدادی ازآنها اشاره می شود.

1- لوله های دریچه دار به علت کاهش نفوذعمقی وتبخیرسطحی آب حین انتقال وتوزیع درزمین های زراعی ، موجب حداقل 35-30 درصد صرفه جویی درمصرف آب می گردند.به این ترتیب راندمان آبیاری ردیفی به 70-60درصد اقزایش یافته و با حذف کانال ها وجوی های خاکی موردنیازدرآبیاری سنتی ،10درصدبه سطح زیرکشت مزرعه افزوده می گردد.

2- لوله های جدید ازجنس مواد پلیمری بسیارسبک وکم حجم بوده ، به راحتی قابل انتقال وجابه جایی هستند . می توان پس ازاتمام یک فصل کشت آنها راجمع آوری ودرمحلی نگهداری نمود ودرفصل بعد مجدداً مورد استفاده قرارداد.استفاده ازاین لوله ها نیازبه ایجاد آب بند، خرید سیفون وکارگذاشتن پلاستیک دردهانه جوی ها را برطرف می کند.

3- درآبیاری با استفاده ازلوله های دریچه دار برخلاف جوی های سنتی ، مشکل آب بردگی و…. ایجادنشده و به علت سهولت وسرعت کاربرد، یک نفرآبیارقادراست کارسه نفر را انجام دهد. همچنین مانع ازانتقال بذروعلف هرزاز طریق جریان آب به مزرعه می شودوهزینه های خریدعلف کش، سمپاشی ودفع مکانیکی علف های هرزدرمزرعه کاهش می یابد.

  4- لوله های دریچه داراز فرسایش سطحی خاک جلوگیری می کند. به دلیل صیقلی بودن جداره داخلی لوله هاسبب انتقال سریع آب درزمین زراعی شده ، راندمان آبیاری را افزایش می دهند. نوع آب از نظراملاح و مواد نامحلول موجود درآن ، هیچ گونه تأثیری درکارکرداین سیستم ندارد. نیازی به استفاده ازموتورو پمپ نداشته ، آب با استفاده ازنیروی شیب ثقلی زمین وبا حداقل فشار ممکن درمزرعه منتقل می شود.

5- لوله های دریچه دارقادرند عمل توزیع وانتقال کودهای شیمیایی را ازطریق جریان آب به انجام رسانده ،راندمان مصرف کود را افزایش دهند. به این طریق هزینه های خرید کود و کودپاشی درمزرعه تا40درصد کاهش می یابد. همچنین مانع ازایجاد رطوبت ناخواسته درسطح مزرعه وباغ گردیده و درنتیجه ازشیوع بیماریهای قارچی ، انگلی ، و… درمزرعه ممانعت می گردد.

نصب ،راه اندازی وکاربرد این سیستم بسیارآسان است و نیاز به دوره های آموزشی خاصی ندارد و هزینه تعمیر ونگهداری آن ناچیزاست . همچنین لوله ها پس ازاستهلاک قابل بازیافت بوده ، بقایای آن سبب آلودگی محیط زیست نمی گردد. این لوله ها در زراعت های مختلف وهمچنین در باغات میوه جهت آبیاری قابل استفاده است . می توان ازآنها بدون نصب دریچه وصرفا برای انتقال آب درصنایع ، کاخانجات ، دامداریها و گلخانه هانیز استفاده کرد. لوله های دریچه دار درمقایسه با سایرسیستم های نوین آبیاری، بسیارکم هزینه بوده واجرای آن تقریبا برای کشت تمامی محصولات زراعی وحتی درزمین های کوچک وخرده مالکی مقرون به صرفه است.

اجزای سیستم آبیاری هیدروگیت

1)لوله های هیدروگیت  2)اتصالات گالوانیزه جهت اتصال دولوله درامتدادیکدیگر 3)بست 4)دریچه: بانصب دریچه برروی لوله هادرابتدای هرردیف می توان عمل آبیاری وتوزیع آب درمزرعه رابه سهولت انجام داد. قطردریچه ها 2اینچ ومیزان آبدهی هردریچه بین صفرتا 2 لیتربرثانیه قابل تنظیم است.  5) پانچ: برای سوراخ کردن لوله جهت نصب دریچه به کارمی رود.  6) گیره انتهایی : برای مسدودکردن انتهاویا ابتدای مسیرآب درلوله ها مورد استفاده قرار می گیرد.  7) سه راهی وچهارراهی: ازجنس ورق آهن گالوانیزه بوده وبرای تقسیم آب ویاگرفتن انشعاب ازلوله اصلی کاربرددارند.

نحوه نصب وبکارگیری

پس ازانتخاب مناسب ترین مسیر، لازم است بسترسازی مناسب جهت پهن کردن لوله هاانجام شود.به این ترتیب که شیاری به عمق35-25ساتی متردر طول این مسیرحفرگردیده وازخاروخاشاک واشیا تیز و برنده کاملاً پاکسازی می شود. سپس لوله ها بادقت ومطابق نقشه ازپیش طراحی شده کارگذاشته خواهندشد. جهت نصب دریچه ها ، هنگامی که آب درلوله جریان دارد، حدود cm10بالاترازخط تای لوله بافروبردن پانچ ، سوراخی ایجادکرده وپس ازخارج نمودن قسمت پیچ تنظیم ازدریچه ، دریچه رابراحتی درداخل سوراخ ایجادشده قرارمی دهیم ،بابستن شیرتنظیم ، خروجی آب رابه اندازه دلخواه تنظیم می نماییم .بابسته شدن شیرتنظیم به هیچ عنوان آب ازدریچه ها خارج نخواهدشد.فواصل ایجاد دریچه هابه دلخواه قابل تنظیم است.

 لوله های هیدروگیت قادرند ازهرنوع منبع آب اعم ازچاه ، کانال ، قنات وغیره آبگیری نمایند، اما لازم است ازاتصال مستقیم لوله هابه منبع آب فشارقوی خودداری گردد. بلکه بهتر است ابتدا آب در حوضچه آرامش ریخته وتلاطم و هوای آن گرفته شود و سپس وارد لوله گردد .

 برای جلوگیری ازتجمع هوادرلوله ها(به ویژه درنقاط مرتفع تر) وخروج هوای اضافی ازآن وهمچنین گرفتن انشعاب لوله هامی توانازبشکه استفاده نمود. می توان درپایان فصل ، لوله ها راجمع آوری ودرمحل مناسب نگهداری نمود، تادرفصل کشت بعدی مجداً نصب وازآن استفاده گردد.

بایدتوجه نمود لوله های هیدروگیت برای استفاده دراراضی سطحی با شیب ملایم طراحی شده اند واستفاده ازاین سیستم آبیاری درشیب های منفی(روبه بلندی) موجب صدمه دیدن و ترکیدگی آنهامی گردد.لوله ها درصورت نصب درداخل قنوات ازعمرطولانی تری برخورداربوده وبه دلیل عدم نفوذ عمقی و تبخیرآب ، میزان آبدهی وسرعت انتقال آب درقنوات را افزایش می دهند. لوله های هیدروگیت درباغات میوه ودر زراعت های مختلف ازقبیل پنبه ،ذرت، سیب زمینی ، چغندرقند،گندم وجو وغیره قابل نصب واستفاده می باشند.  

قبل از آبگیری لوله ها ، ممکن است وزش باد سبب جابجایی لوله ها شود. می توان با ریختن چند بیل خاک روی لوله ها ، آنها را در جای خود ثابت نمود . پس از آبگیری ، شدیدترین بادها نیز نمی تواند لوله ها را جابجا کند. هنگام وصل رولهای صد متری به یکدیگر و استفاده از بست جهت ثابت کردن لوله ها ، بایستی دقت شود که آب بندی کامل شود. اگر در این رابطه مشکلی پیش آید زیر بست ، لاستیک یا قطعه ای از تیوپ لاستیکی نرم استفاده نمایید تا مانع از بریدگی لوله شود.

2- آبیاری تحت فشار  

 بطور کلی سیستم‌های آبیاری تحت فشار به روشهایی گفته می‌شود که آب را توسط لوله و تحت فشاری بیش از فشار اتمسفر در سطح مزرعه توزیع می‌کنند. آبیاری تحت فشار به دو روش آبیاری بارانی و آبیاری موضعی انجام می‌شود. روش آبیاری موضعی به دو دسته آبیاری قطره‌ای و خطی انجام می‌گیرد. 

روش های آبیاری تحت فشاراغلب باوجود راندمان بالا بامحدودیت های متعددی مواجهند که مانع ازکاربرد وسیع آنها شده است . استفاده ازاین روش ها پیش زمینه های متعددی رامی طلبد. ازجمله نیازبه یکپارچه سازی اراضی کشاورزی ، سرمایه گذاری کلان دولتی و خصوصی ، با صرفه ترشدن کارکشاورزی برای تولیدکننده . برخی محدودیت های ذاتی این سیستم ها نظیرعامل گرفتگی و عامل شوری. به همین دلیل نیز روش های آبیاری تحت فشارتا کنون نتوانسته اند در کشور جایگزین روش های آبیاری سطحی شده ودر مقیاس وسیع مورد استقبال قرارگیرند.

2-1- آبیاری قطره‌ای

دراین سیستم آب بوسیله پمپ از منبع بداخل شبکه پمپ شده وضمن عبور از سیلکون ( فیلتر گردایی ) شن ومواد خارجی آن ته نشین می گردد. دراین روش آب با فشاری بیش ازیک اتمسفر از منبع تامحل مصرف انتقال می یابد. آب بصورت قطرات مجزا و پیوسته ویا بصورت اسپری ریز با فشار کم از طریق قطره چکان درطول خط انتقال آب قرار دارند . آبیاری قطره ای روش موثری درتحویل آب مورد نیاز گیاه درمحدوده توسعه ریشه بداخل خاک است واین امکان را بوجود می آورد که عمل آبیاری تاحد رفع نیاز آبی گیاه انجام می‌شود . بنابراین دراین روش به میزان زیادی ازاتلاف آب بصورت نفوذ عمقی، ایجاد روان آب سطحی وتبخیر درمقایسه با روشهای سنتی وبارانی کاسته می شود.

در آبیاری قطره‌ای آب از یک شبکه لوله کم فشار به صورت یک الگوی از قبل تعیین شده ، پخش می‌گردد . وسیله خروج آب به خاک  قطره‌چکان نام دارد . قطره‌چکانها از طریق یک نازل باریک یا مسیر جریان طویل، فشار موجود در شبکه لوله را کاهش می‌دهند و موجب کاهش دبی تخلیه تا حدود لیتر بر ساعت می‌شوند . آب بعد از خروج از قطره‌چکان‌ها توسط نیروهای کاپیلاری و ثقل درون خاک جریان می‌یابد، بنابراین سطحی که به وسیله قطره‌چکان‌‌ها خیس می‌شود با عوامل محدود کننده جریان افقی آب محدود می‌گردد . برای درختان و تاکها که گیاهانی دائمی با فاصله زیاد از یکدیگر می‌باشند، قطره‌چکانها به صورت واحد‌های ساخته شده مجزا بوده و توسط یک زائده به خط انتقال آب مرسوم به لوله فرعی قطره‌چکان، شیلنگ لوله فرعی یا لوله فرعی متصل می‌گردند . برخی قطره‌چکانها به صورت لوله‌های اسپاگتی شکل بوده و چند خروجی دارند . این امر برای افزایش سطح خیس شده با حداقل افزایش در هزینه است . برای گیاهان ردیفی کمتر دائمی مانند گوجه فرنگی، لوله فرعی و قطره چکانها را با هم به صورت یک واحد قابل جدا ساختن می‌سازند که یا سوراخهایی به فواصل 9 تا 36 اینچ دارند مانند لوله دو محفظه‌ای و یا دیواره‌های متخلخلی دارند که آب از آنها به بیرون تراوش می‌نماید . در هر دو نوع سیستم قطره‌ای، لوله‌های فرعی به خط انتقال آب مرسوم به مانیفولد متصل می‌شوند. اما آب آبیاری قبل از هر چیز بایستی از وجود ذرات آلاینده تا 120-100 میکرون زدوده شود، این عمل با سیستم کنترل مرکزی محقق می‌شود .

سیستمهای مختلف آبیاری قطره ای

 1. سیستم آبیاری قطره ای قطره چکان درخط 2. سیستم آبیاری زیرزمینی بالوله‌های تراوا 3. سیستم آبیاری بابلر 4. سیستم آبیاری قطره ای نواری 5. آبیاری قطره ای ثقلی

 محاسن آبیاری قطره‌ای

آبیاری قطره‌ای آسان‌ترین راه آب دادن به هر گیاه مانند درختان و تاکهاست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیدایش مکش بالاتر اثر مصرف آب به وسیله گیاه از طریق تبخیر و تعرق، برطرف می‌سازد . یک سیستم آبیاری قطره‌ای به علت کاربرد موثر آب و نیروی کارگر دارای مزایای آگرونومیکی ، آگروتکنیکی و اقتصادی منحصر به  فرد است . 

• صرفه‌جویی در میزان آب و هزینه
• عملیات زراعی آسانتر
• به کارگیری آ‌ب شور
• عدم تشکیل رواناب سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک
• تنظیم میزان آب مورد نیاز برای انواع خاک‌ها و کشت‌ها در فصول مختلف زراعی
• تهویه مناسب خاک و یکنواختی پخش آب در سطح مزرعه و عدم نیاز به زهکشی مزرعه
• افزایش محصول در واحد سطح در مقایسه با آبیاری سنتی
• عدم نیاز به تسطیح اراضی در این روش
• جلوگیری از سله بستن و حفظ پوکی خاک
• عدم نیاز به اِیجاد نهرهای خاکی درون مزرعه و نهرهای زهکشی و استفاده بهینه از کل   زمین
• قابل استفاده برای تمام گیاهان
• امکان انجام آبیاری همراه با کودپاشی و سمپاشی و پخش یکنواخت آنها
• وارد نشدن بذر علفهای هرز به مزرعه به دلیل انتقال آب از طریق لوله‌ها
• سهولت در انجام عملیات زراعی
• تبخیر سطحی در آبیاری قطره‌ای به حداقل می‌رسد و ­از خارج شدن آب از محوطه ریشه  جلوگیری می‌گردد .
• عدم امکان رویش بذر علفهای هرز به دلیل مرطوب شدن فقط بخشی از سطح خاک اطراف ریشه گیاه اصلی ( آبیاری قطره‌ای )
• افزایش کیفی و کمی محصول
• عدم نیاز به نیروی کارگر زیاد بدلیل ثابت بودن اجزای سیستم 

سیستم کنترل مرکزی

در روش آبیاری قطره‌ای، آب با فشار کم (حدود یک اتمسفر ) پس از گذشتن از دستگاه کنترل مرکزی ( در صورت نیاز توام با کود محلول ) بوسیله لوله‌هایی که در سطح زمین پخش شده، پس از عبور از قطره‌چکانهایی که در محل‌های مناسب در مجاورت گیاه قرار داده شده‌اند، بصورت قطره قطره و بطور ممتد به اندازه نیاز گیاه به خاک داده می‌شود. واحد کنترل مرکزی از دستگاههایی تشکیل شده که آب پمپاژ شده را پس از تصفیه و افزایش کود ( در صورت لزوم ) و با کنترل دقیق میزان دبی جریان و تنظیم فشار وارد لوله اصلی شبکه آبیاری قطره‌ای می‌نماید. 

اجزای کلی سیستم کنترل مرکزی عبارتند از:

پمپ، دبی‌سنج، پایة شیر تنظیم فشار، لوله اصلی، شیر تخلیه هوا، شیرهای قطعات اتوماتیک یا دستی، شیر کنترل، لوله نیمه‌‌اصلی، تانک کود یا دستگاه تزریق کود لوله‌های لترال، شیر لوله‌ اصلی، بست ابتدائی، فشار‌سنج‌، شیرهای شستشو دهنده صافی 

 2- 2-آبیاری بارانی

درآبیاری به روش بارانی‌، آب با فشار در داخل یک شبکه لوله‌کشی شده جریان پیدا کرده و سپس از خروجی‌هایی که روی این شبکه تعبیه شده و آبپاش نامیده می‌شوند خارج می‌شود. ساختمان آب‌پاشها طوری است که هنگامی که با فشار از آن خارج می‌شود بصورت قطرات ریز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ریخته می‌شود. سیستم‌های آبیاری بارانی را می‌توان به انواع کلی زیر تقسیم کرد :

آبیاری بارانی کلاسیک غیر‌مکانیزه

کاملاً متحرک 

نیمه متحرک 

ثابت با آبپاش متحرک 

کاملاً ثابت 

شیلنگی با قرقره کوچک

آبیاری بارانی کلاسیک مکانیزه 

• آبفشان غلطان (wheel move)

این نوع سیستم شبیه سیستم آبیاری بارانی جابجایی با دست است با این تفاوت که مجموعه یک بال آبیاری روی چرخهای فلزی سوار شده و کل این مجموعه دارای یک موتور بنزینی است.  

• آبفشان قرقره ای (Gun)

در این روش بال آبیاری شامل یک لوله است که از یک طرف به دور یک قرقره بزرگ پیچیده شده و از طرف دیگر به ارابه بزرگی که آبپاش روی آن قرار گرفته متصل می‌شود. برای شروع آبیاری ، معمولا قرقره و ارابه را به کنار زمین و جایی که شیر آب از لوله اصلی وجود دارد منتقل کرده و پس از اتصال قرقره به شیر آب ، ارابه را توسط تراکتور کشیده و به انتهای زمین انتقال می‌دهند. 

• آبفشان دوار (Center)

در این روش ، بال آبیاری شامل یک سازه بزرگ فلزی است که توسط برجکهایی در ارتفاع بلندتر از گیاه قرار گرفته و حول نقطه مرکزی که در همان نقطه اتصال بال به لوله اصلی است دوران می‌کند. با توجه به نوع حرکت دورانی بال آبیاری ، آبیاری مزارع به صورت دایره‌ای شکل صورت می‌گیرد.  

• آبفشان خطی (Linea)

از لحاظ شکل ظاهری شبیه سیستم آبیاری بارانی آبفشان دوار است با این تفاوت که در این روش ، خط لوله اصلی در کنار زمین قرار گرفته و بال آبیاری در کنار آن حرکت رفت و برگشتی دارد.  

3- آبیاری زیرزمینی

در این روش ، آبیاری ، رطوبت لازم برای محیط ریشه گیاه توسط کنترل سطح ایستابی است. برای این منظور لازم است که یک لایه غیر قابل نفوذ در عمق مناسب از سطح خاک وجود داشته باشد تا بتوان سطح ایستایی را کنترل نمود. از مهمترین مشخصه‌های این روش مرطوب نشدن سطح خاک می‌باشد بطوریکه معمولا برای تامین آب در محیط ریشه سطح ایستابی به حدی بالا آورده می‌شود که رطوبت بتواند با استفاده از خاصیت موئینگی به محیط ریشه برسد.

آبیاری زیرزمینی امکان توزیع رطوبت بطور غیر اشباع درمنطقه ریشه گیاه را فراهم می سازد. یکی از سیستمهای نوین این روش‘ استفاده از لوله های لاستیکی اسفنج مانند است. که تحت فشار بسیار کمی (2-1 اتمسفر) توانایی انتشار آب بطور یکنواخت وتحت کنترل را داشته و با نصب آن درناحیه ریشه گیاه‘ رطوبتی در حد ظرفیت زراعی خاک ایجاد می کند انتخاب عمق مناسب و فاصله بهینه این لوله ها نسبت به همدیگر ونسبت به گیاه ‘ منوط به داشتن محدوده رطوبتی تولید شده توسط لوله درخاک است

آشنایی اجمالی با سیستم آبیاری زیرزمینی تراوا مزایا و معایب آن

با اوج گرفتن نگرانی کاهش منابع آب از یک طرف و رشد روز افزون جمعیت و نیاز بیشتر به مواد غذایی و محصولات کشاورزی از طرف دیگر، بهینه سازی و مصرف آب کشاورزی به خصوص در کشوری مانند ایران که جزو مناطق خشک دنیا به حساب می آید، از اهمیت خاصی برخوردار است.  

تراوا یعنی تراوش کننده و سیستم آبیاری زیرزمینی تراوا، سیستمی است که با استفاده از لوله های متخلخل اسفنجی (porous pipe) ، آب، کود، سم و اکسیژن را در یک فضای رطوبتی، مستقیما در اختیار ریشه قرار می دهد و اجازه نمی دهد حتی یک قطره آب هدر رود.

سیستم تراوا در واقع همان سیستم قطره ای تکامل یافته است که در آن بسیاری از مشکلات، نظیر تبخیر، گرفتگی منافذ، آسیب پذیری، تجمع ریشه و دست و پاگیری  و … حل شده است و تنها فرق این سیستم با قطره ای این است که آبیاری به صورت نشتی و زیرزمینی انجام می شود و همین تغییر به ظاهر کوچک، مزایای نسبی بیشماری را به دنبال خواهد داشت که می تواند امید بخش تحول اساسی در این زمینه باشد. 

 لوله های تراوا سوراخ دار نیستند بلکه اسفنجی هستند، به عبارت دیگر در سیستم تراوا، جریان آب وجود ندارد بلکه یک فضای رطوبتی ملایم و نسبتا یکنواخت (پیاز رطوبتی) در اطراف لوله ایجاد می شود. تکنولوژی تراوا به گونه ای است که با فشار خیلی کم (0.2-0.8 bar) ، آب از دیواره لوله تراوا، تراوش می کند و پس از ایجاد یک فضای رطوبتی با اطراف خود به تعادل می رسد.یعنی به میزانی که ریشه آب را می مکد، لوله هم تراوش می کند و در سیستم هیچ گونه تبخیری نخواهیم داشت.

 مزایای سیستم آبیاری زیرزمینی تراوا

 1-     صرفه جویی آب به میزان حداکثر.

2-     عدم گرفتگی منافذ:

اولین سوالی که در ابتدای امر به ذهن می رسد، این است که آیا مانند برخی سیستمهای آبیاری به مرور زمان، وجود املاح محلول در آب و سختی زیاد آب، باعث انسداد منافذ نخواهد شد؟

در مورد مواد معلق مانند شن، سیلت و جلبکها و …. که می گوییم در سیستمهای آبیاری تحت فشار، توسط فیلتر های مناسب از آب گرفته می شوند.

در مورد سختی موقت آب که در اثر تبخیر، رسوب ایجاد می شوند با جرات می گوییم که رسوبی ایجاد نمی شود چون در این سیستم اصلا تبخیری از سطح لوله نداریم و اگر تبخیری باشد از سطح خاک است. در مورد مواد محلول مانند نمکها، کودها و یا سمها و …. هم که در این لوله ها توسط آب از منافذ لوله تراوا خارج شده و به خاک منتقل می شوند.

سختی دائم آب که با تخلیه بار الکتریکی یونهای موجود در آب قابل رسوب می باشند. در این مورد می گوییم که این تخلیه در مورد فلزات انجام می شود و چون لوله های تراوا لاستیکی و عایق هستند، لذا هیچ گونه رسوبی از سختی دائم آب ایجاد نخواهد شد. مثال: در پروژه آزمایشی باغ پسته کرمان، با وجود EC بالای آب (1200 میکروموز بر سانتی متر مربع) بعد از سه سال ، هیچ گونه رسوبی مشاهده نشد و هیچ افت دبی وجود نداشت.

3-     افزایش کمی و کیفی محصول.

4-     صرفه جویی سم و کود تا 50%.

5-     صرفه جویی انرژی:

چون برای تراوش از لوله های تراوا نیاز به فشار چندانی نیست (0.2-0.8 bar) انرژی کمتری نیز لازم خواهیم داشت. مثلا در برخی مزارع کوچک چنانچه منبع استحصال آب، در بالای مزرعه باشد، با اختلاف رقوم ارتفاعی 3m بدون نیاز به پمپ می توان مزرعه را با این سیستم آبیاری کرد.

6-     عدم نیاز به تسطیح و تراس بندی.

7-     از بین رفتن تدریجی علفهای هرز.

8-     قابل استفاده از مزارع و باغات تا باغچه منازل و گلدانها.

9-     جلوگیری از شیوع آفات.

10-  کاهش آلودگی محیط زیست.

11-  عدم مزاحمت برای ماشین آلات و کارگران.

12-  مصونیت از سرما و گرما.

13-  مصونیت از آسیب و سرقت.

14-  مصونیت از حیوانات و جوندگان.

15-  اکسیژن رسانی به ریشه و کاهش نیاز به شخم.

16-  عدم نیاز به جوی و پشته و پوشش کامل زمین زراعی.

17-  قابلیت کنترل اتوماتیک.

18-  کاهش آلودگی سفره های آبهای زیرزمینی.

19-  طول عمر سیستم (بسته به نگهداری و سرویس بین 15 تا 30 سال).

20-  قابل استفاده در زمینهای ورزشی.

21-  عدم تاثیر وزش باد.

22-  تکنولوژی باز یافتی: چون ماده اصلی و اولیه لوله های تراوا پودر لاستیک های فرسوده اتوموبیل می باشد، علاوه بر مزیت قیمت تمام شده، از امتیاز تکنولوژی باز یافتی هم برخوردار است.

23-  گسترش بیشتر ریشه.

24-  قابل استفاده در هر نوع آب و خاک و هوا.

25-  کاهش هزینه کارگری.

26-  عدم سله و فرسایش خاک.

27-  زودرس نمودن محصول.

28-  عدم آبدهی در فواصل درختان: یکی از علتهای قابل ذکر این است که خاصیت اصلی این لوله ها، وجود مکش توسط ریشه گیاه است تا لوله نشت و آبدهی نماید.

29-  صرفه جویی اقتصادی.

محدودیت های سیستم آبیاری زیرزمینی تراوا

 1-     لوله گذاری در زیر خاک: چون در عمق (10-60 cm) خاک نصب می گردد، طبعا هزینه شیار کنی را به همراه دارد ولی در عوض نیازی به قطره چکان، بابلر، میکرو جت و … نیست.

2-     فیکس بودن سیستم: محدودیت دیگر آن است که چون سیستم فیکس بوده و بعد از اجرا، تغییرات در اجزای آن و یا جابجایی، هزینه بر است، پس باید در مرحله طراحی، تمام پیش بینی های لازم، انجام گیرد.

3-     زمینهای سنگی و کوهستانی: در زمینهایی که شیار کنی در آنها نا ممکن یا خیلی مشکل است، مانند سنگی و کوهستانی، طبعا سیستم تراوا مناسب نبوده و سیستم قطره ای پیشنهاد می گردد.

در ادامه معرفی لوله تراوا، می توان گفت که لوله های تراوا، در 5 نوع مختلف تولید می شود که بسته به نوع مصرف، در مکانهای مختلف و شرایط خاکی متفاوت جهت استفاده سفارش داده می شود.

لوله های تراوا علاوه بر مصارف در آبیاری کشاورزی، در هوا دهی شیلات، تصفیه آب و فاضلاب، آبدهی قسمتهای داخلی بتن های حجم مثل سدها و پلها و … ، سمپاشی در صنایع چوب، تزریق گاز اکسیژن و ازت به ریشه و … نیز استفاده های بسیاری دارد.

در مورد مقاومت شیمیایی لوله های تراوا می توان گفت که چون جنس لوله های تراوا از لاستیک و پلاستیک می باشد، لذا در مقابل تاثیرات خاک مقاوم بوده و محلول های کود، سم و محلولهای اسید نیتریک، آب ژاول و … که به صورت سیستمیک مورد استفاده قرار می گیرند هیچ گونه تاثیری روی لوله ها نخواهد داشت.

 در جواب سوال احتمالی نفوذ ذرات خاک اطراف لوله به داخل لوله، باید توجه داشت که چون لوله دارای خاصیت الاستیسیته می باشد، پس همانطور که با فشار داخل لوله منافذ باز می شوند و آب تراوش می کند، بالعکس در صورت فشار منفی، خلل و فرج لوله تنگ تر شده و امکان نفوذ گل و لای مشکل تر خواهد شد.

 

آبیاری به روش زیر سطحی با لوله های سفالی

به دلیل اشکالات نامبرده در آبیاری کوزه ای کشاورزان در استفاده از این روش محرومند. به این دلیل از روش زیر سطحی استفاده می شود.

این روش که ترکیبی از روشهای کوزه ای و زیر سطحی است مبتنی بر استفاده از لوله هایی است که به روش زیر سطحی در عمق خاک کاشته می شوند اما جنس آنها به جای لاستیک سفال است و از ساز و کار اختلاف سطح برای هدایت آب در آنها استفاده می شود.

سفال در خاک تجزیه نمی شود و خاک را آلوده نمی کند. نمونه هایی از لوله های سفالی غیر متخلخل که از آنها برای انتقال آب استفاده می شده در خرابه های باستانی کشور سوریه یافت شده که با آنکه بیش از پنج هزار سال از عمر آنها می گذرد هنوز هم سالم باقی مانده اند، از آن جالبتر شبکه انتقال آب با لوله های سفالی است که در حفریات باستان شناختی “شهر سوخته” در سیستان و بلوچستان یافت شده است.

لوله های سفالی که پس از سالها تحقیق و آزمایش تولید شده خاصیت آب دهی و مقاومت زیادی دارند این لوله ها با طول حدود ۳۳و قطر خارجی ۲تا ۳سانتی متر تولید و با اتصالاتی از جنس مواد پلاستیکی به هم متصل می شوند. بدین ترتیب خطوط لوله متخلخل و انعطاف پذیری به وجود می آید که به صورت یک شبکه زیر سطحی در عمق مناسب خاک نصب می شوند (بسته به اینکه کشت زراعی ،باغی ،بوته کاری یا فضای سبز باشد، عمق کار گذاری لوله ها کار می کند).

آب با فشار کمی که از اختلاف سطح زمین و عمق کار گذاری لوله ها ناشی می شود ، در لوله ها جریان می یابد و به تدریج به خاک نشت می کند. مکش خاک خشک به بیرون آمدن آب از لوله های سفالی کمک می کند . با مرطوب شدن خاک اطراف لوله ها مکش و آب دهی به خاک کاهش می یابد. این همان فرآیندی است که پیشتر با اصطلاح “خود تنظیمی” از آن یاد کردیم. استفاده از سفال مزایای دیگری نیز نسبت به لوله های لاستیکی دارد. یکی اینکه هزینه تولید آن بسیار کمتر از لوله های لاستیکی است دیگر اینکه آب دهی لوله های سفالی بر خلاف لوله های لاستیکی یکنواخت است. این مزیت مانع اتلاف آب در اعماق بیشتر یا خیس شدن سطح خاک می شود یعنی تبخیر سطحی حذف می شود و از آب بدون تجمع نمک در سطح خاک و شوره بستن حداکثر استفاده می شود.

مزیت دیگر این است که خاک و انرژی مورد نیاز برای تولید لوله های سفالی در کشور نامحدود است و همین مزیت سبب می شود که هزینه تولید این لوله ها نسبت به لوله های لاستیکی و پلی اتیلن به یک چهارم تقلیل می یابد.

 معیارهای انتخاب روشهای مناسب آبیاری

در یک پروژه آبیاری انتخاب روش آبیاری مناسب نقش بسیار با اهمیتی در موفقیت آن پروژه ایفا می‌کند. اساسی‌ترین عوامل موثر در انتخاب روشهای آبیاری به شرح زیرند:

بافت خاک – آماده کردن زمین – اندازه مزارع – شوری خاک – زهکشی – آب قابل دسترس – کیفیت آب – گیاهان الگوی کشت – انرژی قابل دسترس – تناوب زراعی و عملیات زراعی – کیفیت و میزان محصولات – وضعیت آب و هوایی – هزینه آب

بشری امین